[480r] [29r] [373r] Dorsalvermerk auf fol. 491v: Legatio bathorianorum Ratisponam ablegatorum.[Einfügung unterhalb: 6.] [Einfügung am Ende des Dokuments: Lectum Ratisbonae, 2. Augusti anno 76, post meridiem.]a
Sacratissima caesarea Mt., domine, domine clementissimeb,
Illustrissimi domini electores ac principes caeterique ordines Sacri Romani Imperiic.
Cumd intellexisset senatus ace reliqui ordines regni Poloniae factum suum de electione illustrissimi principis domini Stephani, Transsylvaniae palatini, in regem Poloniae in varias nonnullorum hominum opiniones passim incurrere, faciendum sibi esse existimaverunt, ut per nos, nuntios suos, tumf rationem consilii sui sacrae caesareae Mt. vestrae ac vobis, illustrissimis dominis electoribus caeterisque statibus etg ordinibus Sacri Romani Imperii exponerent, tum etiam conscientiam praeclari facti sui apud vos loco isto testatam facerent.
Nam cum anno ante superiorem proximo rempublicam illam regnumque eth patriami suam in maximo periculo versari viderent ob repentinum illum etj minime expectatum discessum a nobis in regnum Galliarum serenissimi regis Henrici, etk si confestim operam, quantam maximam [29v] potuerunt, dederunt, ut ne nimis diu rege ipso carere viderentur, tamen principio quidem, pro veteri atque perpetua gentis nostrae erga serenissimos reges suos pietate, reditum serenissimi regis Henrici, quoad maxime per regni ipsius rationes licitum fuit, praestolandum esse putaverunt. Deinde aut anno elapso integro, cum viderent rempublicam sine rege non solum hostium [480v] incursioni expositam, sed etiam iam recenti tum tartarorum in fines nostros influxu non minima ex parte devastatem esse, id quod nunc quoque cineres podolicarum nostrarum regionum plus[Falz]l satis attestantur, in primis autem cum viderent rege absente[Falz]m tantam ex privatis controversiis indecisis dissensionem inter cives exoriri, ut, etsiamsi[!]n externus hostis absit, suis ipsa respublicao intestinis dissidiis ruitura videretur, communi [373v] plane omnium provinciarum consensu in id incubuerunt, primo quidem in stensiciensip conventu, deindeq vero cum res Stensiciae non succederet, etiam in varsoviensi, regem ut primo[Falz]r quoque tempores crearent.
Quo in studio ett cogitatione eorum illud praeter caetera maxime animadverti poterat, nihil aeque omnium propemodum provincialium hominum animos tuncu pervasisse, nihil quicquam maiore contentione [30r] totius equestris ordinis actum esse, quam ut rex[Falz]v aliquis homo gentis nationisque ipsius nostrae crearetur. Nec vero id solum ob sacrosanctam divini praecepti atque instituti autoritatem, quae palam etw aperte sancti reges, qui sint in populo Dei regnaturi, non aliunde quam ex genere civium etx quasi domesticorum ipsorum desumi oportere, sed etiam ob nostram ipsorum recentem admodum totius illius temporis[Falz]y, quo Henrico regi paruimus, experientiam. Quo quidem to[?, Falz]toz tempore planissime comperiebatur, neque regi ipsi iucun[Falz]dumaa, neque subditis omnino accomodatum, nec denique iuri ipsi etab libertatibus communibus satis tutum imperium esse posse, ubi inter regem etac subditos sermonis communio non esset[Falz]ad. [481r] Necessario igitur ex iustis etae gravibus admodum rationibus constitutum cum animis suis habebant, nostratem hominem rebus his nostris praeficiendum esse.
Quod quidem consilium eorum etsi ipsum per se magnis difficultatibus impeditum videretur, propterea quod in pari iure omnium vix, ac ne vix quidem, unus aliquis inveniri posset, cuiaf reliqui omnes volentes ac lubentes, facile prae se ipsis, cog[30v]natisve etag propinquis suis regiam hanc dignitatem concessuri viderentur. Tanta tamen etah tam inflammata omnium fere provincialium studia [374r] ad eam rem extiterunt, ut quemadmodum pridem in stensiciensi, etai antea quoque in illo varsoviensi superiore conventu, in quo tum electio regis Henrici agebatur, item in hoc postremo, magno labore tentari etaj urgeri non sit praetermissa. Propositis enim duobus ex senatu nostro, qui eo munere regio non incomode, ut erat hominum opinio, fungi posse viderentur, facta senatui potestas est, ut utrum eorum mallent, regem arbitrio suoak crearent etal promulgarent.
Ecce autem, dum de eo in hanc etam illam parteman tam aao senatu quam ab equitibus varie disputaretur, quod illi ipsi, qui designati essent, suo quisque consilio munus delatum regium refugere videretur. Cumque ita res penderet in communis illius etap iisdem etiamtum septis etaq quasi cancellis conclusi concilii deliberatione, repente praeter omnium spem atque opinionem, die mensis Decembris duodecima reverendissimus dominus archiepiscopus Gnesnensis, secessione facta ex loco electioni regis publice constitutio atque propterea fossa etar vallo munito gravissimisque praeterea san[481v]ctio [31r] nibus firmato, in locum quendam semotiorem abiit et sole[Falz]as iam ad occasum inclynato, missa ad ordines quadam legatione[Falz]at, quae eos interim ad versperum usque occuparet acau distineret, paucis admodum praesentibus paucioribusque etiam consciis, paucis[Falz]simisav autaw consentientibus, reliquis vero omnibus partim ali[Falz]udax agentibus, partim etiam reclamantibus etay nimium immaturis ipsius conatibus moram iniicientibus privata plane authoritate, maximae enim partis tam senatorum quam equitum consensus in diversum ferebatur, cum dies iam ille totus contentionibus eiusmodi extractus esset, te divum Maximilianum Romanorum imperatorem, [374v] regem Poloniae appellavitaz.
Exba quo quidem primum tempore in rempublicam, vel consentientem plane vel certe paulum admodum discrepantem, magnum subito malum, pro dolor, invectum est dissensionis atque discordiae. Pauci enim illi homines, factum archiepiscopi amplexi, ad metas illas haeserunt, reliqui autem omnes, quorum erat sane hominum numerus infinitus, indignitate rei commoti (neque enim aut unus homo sine concordibus cunctorum suffragiis omnibus dominum imponere potuit, aut ipsa etiam nominatio domini [31v] archiepiscopi praecedere debuit civium suffragia, sed sequi in unum collecta etbb aggregata) faciendum sibi esse existimaverunt, non ullo quidem, quod absit, sacrae caesareae Mt. vestrae odio, quam uti supremum universi orbis christiani imperatorem etbc monarcham libenter omni honore prosequntur[Falz]bd, [482r] sed vindicandae atque in futurum stabiliendae communis liberatis necessitate adducti, ut postridie viam atque rationem legitimam electionis sequutibe, concordibus omnium suffragiis serenissimam infantem Annam virginem, non solum domi nostrae natam etbf ex sanguine praeterea serenissimorum regum nostrorum procreatam, verum etiam tum suis ipsius tum maiorum quoque suorum optime de nobis meritorum regum virtutibus magnopere commendatam, reginam nominarent, cui una illa eademque opera maritum quoque aetate parem adiunxerunt regemque Poloniae renunciaverunt illustrissimum ipsum dominum Stephanum, Transsylvaniae palatinum. Ni facerent, novum plane morem in rempublicam induci etbg perniciosum admodum exemplum prodi ad posteros intelligebant, libertatis publicae in extremam atque perpetuam servitutem adducendae. [375r] Quae enim est apud nos prima libertas civium? Ea profecto, quae est [32r] in aequo omnium regisbh creandi iure constituta. Quae igitur alia extrema servitus, quam pati renunciationem aut publicationem regis ab uno paucisve factam,bi communi omnium consensu etbj devinctis mutua concordia suffragiis anteferri.
Magna haec erant etbk summa omnino reipublicae necessitate expressa, sed ordines ne in tanta quidem necessitate etbl quasi instinctu ac impulsu divino, ad res praesertim tam iustas atque legitimas etbm communi omnium libertati proprias, satisfaciendum tamen sibi modestiaeque suae etbn studio communis concordiae putaverunt. Quo factum est, ut ulterius etiam, quam [482v] summo iure debuerunt, summa sua voluntate progressi sint. Et primo quidem a sacrae caesareae Mt. vestrae oratoribus diligenter postulaverunt, ut ne nuncium electionis Mt. vestreae tumult[Falz]uariaebo etbp pene per vim factae ad Mt. vestram caesaream, principem[Falz]bq benignissimum et pacis ac concordiae christianae studiosissimum, mitterent. Deinde etiam dominum archiepiscopum ipsum fraterne admonuerunt, ne quid de gratulatioria legatione ex Polonia ad sacram caesaream Mt. vestram mittenda prius statueret, quam ea, quae cum summo dolore ordinum essent ad [32v] eum modum in republica confusa ac perturbata, ad certam aliquam concordiam etbr moderationem adduceretur. Daturos se esse operam pro virili parte sua, ut, quantum modo in rebus tantum exulceratis fieri posset, aliqua tamen eius concordiae ratio per eos iniretur. Alioqui minime aequum videri, ut propter paucorum dissensionem universa respublica in extremam aliquam, quod absit, calamitatem deveniat.
Caeterum cum his rebus omnibus nihil admodum apud adversarios[Falz]bs proficeretur, e vestigio literis per singula territoria dimissis, diligenter de his omnibus, quae tum [375v] acta essent, absentes omnes ex nobilitate edocuerunt, et quamvis de suae causae aequitate[Falz], quae publicae libertati omnium patrocinaretur, nihil diffidebant, tamen eam omnium iudicio subiecerunt, ut si iustam[Falz] esse et ipsi et universi ducerent, ea tuenda rebus afflictis reipublicae succurrerentbt. Quam ad rem conventus, tum particulares per singulos palatinatus, tum verobu deinde unum [483r] regni totius conventum communem Andreioviam ad diem decimam octavam mensis Januarii gravissimis interpositis sanctionibus edixerunt, ut cum eo utrinque ab partibus conventum esset, praesens aliqua medicina rebus illis ad extremum penebv discrimen adductis de communibw partis utriusque sententia afferretur.
Convenerunt frequentes admodum, sic ut praeter capita modo ipsa diversae factionis paucissimi omnino [33r] ex universa nobilitate polonica desyderari viderentur. Sed ne ii quidem magnopere desyderari potuerunt, prolatis in medium tum decretis omnium particularium conventuum, tum verobx etiam sententiis privatorum multorumby scripto comprehensis, qui aliorum negotiorum gratia erant a conventu illo andreioniensi abfuturi.
Quibus quidem omnibus lectis etbz diligenter inter se collatis ac perpensis, senatus etca ordines, animadversa etiam summa totius nobilitatis per singulos palatinatuum conventus concordia ac studio reipublicae tuendae, primum acta illa varsoviensia, quibus serenissima Poloniae infans regina etcb illustrissimus Transsylvaniae princeps rex Poloniae renunciatus est, caeteraque omnia, quae eam electionem sunt consequutacc, approbaverunt fautoribusque etcd administris eius electionis publice gratias egerunt; contraria aut acta omnia irrita etce, cf inania uti erant, ita publico decreto pronunciaverunt. Deinde pro amore suo erga omnes in [376r] universum, eos autem in primis, qui erant adversae factionis, sublata plane vi ac vigore sanctionum, rigidissime [483v] adversus eos sancitarum, qui a conventu illo andreioviensi[Falz]cg temere abfuissent, etch inducta quasi earum rerum oblivione[Falz]ci, mutuam charitatem etcj benevolentiam, quan[33v]tum in se fuit[Falz]ck, tueri etcl conservari studuerunt. Ad praecipuos etiam ad[Falz]versaecm factionis, tam in Polonia quam in Lithuania etcn Prus[Falz]siaco, peculiares suos nuntios etcp oratores ablegaverunt, qui[Falz]cq eos reipublicae conciliarent eisque ad veterem amicitiam et con[Falz]iunctionemcr suam in republica receptum ac reditum aperirent. Quod ipsum quoque serenissima infans hortatu eorum faciendum sibi existimavit.
Verum ibi quoque cum plerique illorum per speciem duntaxat omnia[Falz]cs se facturos esse recepissent oratoresque eorum cum spe concordiae non levissima dimisissent, nonnulli quidem illorum in partes reipublicae paulo post concesserunt, capita autem etct factionis duces sanandis aegris suis mentibus locum plane nullum reliquerunt. Atque ibi tum dominus archiepiscopus conventum quendam Lovicii ad diem ultimam Februarii edixit, qui tamen omnino eius etiam ipsius partis confessione infrequens admodum fuit etcu desertus.
Atquicv regni ordines, ne his quidem rebus omnibus ab amoris sui erga illos constantia etcw summa rerum omnium moderatione dimoveri potuerunt. Etenim non contenti legationibus[Falz] illiscx suis, ad eos paulo antecy decretis etcz ablegatis, novam denuo ad ipsos lovitium legationem miserunt, le[34r]gationem inquam eorum, qui illis primum necessitatem con[484r]ventus illius sui andreoviensis ob oculos ponerent, quod in vi illa aperta repellenda, immo in communi illo patriae incendio extinguendo bonis civibus nequaquam licuerit[!]da negligentibus aut otiosis, tum qui eos de actis [376v] omnibus illius sui conventus cum singulari sua erga eos benevolentia gestis plenissime edocerent, etdb quicquid ibi decretum ac constitutum sit, ab eo se nulla ratione esse recessuros ostenderent. Qui deinde cum ipso archiepiscopo fraterne expostularent, quod ultra priora, perspecta iam tum totius nobilitatis consensu in conventu andreioviensi, neque potuerit, neque debuerit unus homo contra omnes loviciensem conventum denuo indicere. Quum[!]dc ipse ordinis quidem causa primum in republica locum teneat. Revera tamen unus omnium in republica loca, quae a singulis in solidum obtinentur, occupare non possit. Ut iam tandem itaque ad unum etdd eundem cum republica sensum accederet cum suis reliquis, cum in designando rege idem procul dubio propositum secum habuerint etde habeant, communis salutis etdf libertatis, quanquam via etdg ratione non nihil diversa, tuendae ac conservandae, profecto si se [34v] ad eos contulerint, non tam de sententia decedere quam vetus suum institutum tenere viderentur. Et si quid illud tamen singulari suae prudentiae admodum consentaneum fecerint, si noluerint eundem potius, quem ceperunt, cursum cum periculo tenere, quam eo leviter commutato, salvi ad eum, quem semel cum animo suo cogitatum ac delibe[484v]ratum habuerint, portum pervenire. Caesaream Mt. iam inde ab eo tempore, quo ab eis in regem suum electa esset, non se satis in ullam partem declarare, suum contra electum sic ad se adventare, ut cum haec ad eos referrentur, sit sine dubio regni fines ingressurus secumque adeo summam religionem, singularem prudentiam, iustitiam incredibilem, amorem vero in hanc rempublicam plane incomparabilem allaturus etdh, quod caput est, primum pacem a turcarum imperatore adventu suo repraesentaturus, deinde autem domesticas nostras pertur[377r]batas rationes cum summa sua indulgentia, tum vero omnium suorum in se studiis erectis etdi maxime praesidio matrimonii serenissimae infantis, quae ei desponsata esset, constituturus. Quarum rerum ut interim caeteras in eo, quem ipsi electum suum esse praetenderent, inesse concedant, ea tamen quae postremo loco dicta sunt, ita huic suo esse propria, ut in [35r] eorum communionem nemo alius venire posse videatur. Et quoniam scriptodj nonnullo domini archiepiscopi ita se perstringi videbant, quasi inscientia aut temeritate sua servitutem quandam essent in rempublicam introducturi, responderunt servitutem ab eo magis esse metuendam, qui unus arbitrio suo regem omnibus imponere laboret, quam a se, qui regis eligendi libertatem aequam etdk omnibus communemdl defendunt ac tuentur; itemque ab eo, qui rege suo eligendo praepotentis barbari arma apertissime in nos conci[485r]tatdm, quam iis, qui malum quiescens turbulentissimis christiani orbis temporibus in se transferre studiosissime cavent.
Ad ea paucis respondent, sed tamen sic, ut non longe a quietoribus consiliis se abesse significent: contentionem etdn comparitionem omnem, utrius partis consilia magis e republica fuerint, refugere, tempori permittere magistro veritatis. Animos quidem suos a concordia in republica usque adeo non abhorrere, ut conventum propterea Varsoviae ad nonam diem Aprilis indici ab archiepiscopo obtinuerint, eo venirent etdo consilia cum ipsis cumque ad eo prussis etdp lithuanis, qui eodem essent per ipsos invitati, conferrent. Illud certum haberent, [35v] ut primum rex in regnum advenerit officioque suo satisfecerit, se esse omnino in fidem eius concessuros. Quod ipsum eodem illo tempore in literis ad sacram caesareamdq Mt. vestram scriptis ita interpretantur, ut non obscure prae se ferrent, [377v] regnum prius occupanti (sic enim loquuntur) cedere oportere. Et in literis ad suos Viennam ablegatos oratores hoc etiam clarius exprimunt, nulla plane circuitione usi, si conventum varsoviensem ad nonam Aprilis indictum adventus in regnum palatini Transsylvaniae antecesserit, se ipsius Mt. necessario una cum aliis esse agnituros. Quod autem ordines obiter monuerant, sacram caesaream Mt. vestram consilia sua premere nec se satis declarare, id vero ipsi in iisdem illis suis literis agnoscunt, nec obscure de eo cum Mt. vestra [485v] expostulant. Addunt etiam, cum a sacrae Mt. vestrae oratoribus in comitiis electionis non semel illis fuerit promissum de adventu sacrae Mt. vestrae in Poloniam intra mensem unum, nunc tertium iam fere mensem in exitu esse, nec tamen sacram Mt. vestram in Polonia apparere. In summa quaeruntur continionibus promissis intra tempus constitutum satisfactum non esse.
[36r] Haec illi ad sacram caesaream Mt. vestram suosque Viennam ablegatos oratores scribunt primis fere Martii diebus; sub medium autem eius mensis scribit archiepiscopus ipse quoque, tum communiter ad omnes, tum etiam privatim ad quosdam eorum, se de pace optime sperare, cuius se tam cupidum esse, ut, si id e republica[Falz]dr fore iudicet et si in se uno omne eius rei momentumds positum esse videat, lubens nunc Cracoviam etiam se ad eos conferat.
His autem fere temporibus perfertur ad eos responsum quoddam sacrae caesareae Mt. vestrae datum oratoribus eorum, eam ius regni bonis rationibus adeptum, legitime acquisivisse; conditiones modo quasdam sibi partim differendas, partim mitigandas, partim etiam omnino tollendas videri.
Interea imminebat iam tunc varsoviensis conventus dies, ad quem etiam ordines, ne quid omnino intentatum relinquerent, [378r] mittendos porro oratores suos esse existimaverunt cum hac fere legatione. In his manifestissimis divinae irae indiciis, quae sibi merito pro sceleribus omnium suis incumberet, nihil se ad illud usque tempus [486r] praefermisisse, quod ipsos ad amorem etdt concordiam adducere posset. Testes eius rei esse tum conventum andreioviensem, tum frequentes ad eos etdu literas etdv legationes suas. [36v] Nunc quod ipsos a quietioribus consiliis non abhorrere, civile aut bellum refugere omnino intelligant, magnam se ex hoc ipsorum optimo erga se remque publicam animo consolationem capere hocque libentius in suo instituto communis pacis atque concordiae permanere etdw confidentius omnino ab eisdx petere ac requirere,dy ut quod pridem illis ostendissent, id iam re ipsa praestarent etdz ad eos, uti paulo ante non nolle videbantur, accederent. Si enim ceptas semel partes sequi porro non disisterent, in apertum plane discrimen conditionum suarum, primo carptim pro arbitrio alieno iuratarum, deinde vero in perplexo relictarum, prorsus esse incursuros; sin explicare se inde cupiant, uti profecto velle deberent, cum regis iuramentum initum sit omnium inter regem etea subditos obligationum, unum esse refugium ad se, qui neque conditiones illas tulerunt neque iuramento illi assensi sunt, transeundi, praesertim cum electus rex suus omnia, quae modo proposita sibi a suis haberet, prompto admodum animo iam confirmariteb; deinde cum is iam in finibus regni Poloniae versetur Cravociaeque propediem adfuturus sit, princeps prudentia, religione, iustitia, vitae integritate, inprimis vero suorum amore comendatus, transierent[!]ec ad se igitur et cum regi ipsi suo atque adeo serenissima [486v] [37r] infanti adhaererent, [378v] quam deserere absque summo scelere eted divini metu supplicii nequaquam possunt. Tum vero molem etiam eius belli, quod ex electione caesareae Mt. vestrae illis ac sibi immineret, declinarent. Nam quod non desint, qui Turcam iam nuncee aiant regnum Poloniae pro suo ducere etef electum ipsum suum Turcae beneficiarium esse, id vero nihil esse; alterum enim aeg turca dici ratione foederis, secum per nos iam pridemeh initi etei antiquitus constituti, sic ut qui nos violet, idem se ipsius foederatos violasse intelligat. Quod ipsum etiam ex induciarum Turcicarum cum caesarea vestra ipsa Mt.ej nuper pactarum formula facile fortassis intelligi posse. Alterum autem, quod de electo ipso suo dicitur Turcae beneficiarium esse, id vero suo iudicio non omnino invidiosissimum videri, praesertim cum formam illam, quae nunc est Transsylvanici dominatus, non ipse primus in Transsylvaniam induxerit, sed per manus a maioribus receptam cum summa tranquillitate tenuerit. Adessent igitur ad eum regem coronandum, etek ad consulendum de republica in commune, caetera inter se acel eos facile sine negotio confectum etem compositum iri.
[37v] Haec ubi modo ad eos, qui Warsowiam convenerant, ita referrentur, ea opinione ordines fuerunt omnia obviis, quod aiunt, ulnis excipi ab ipsis debuisse; maxime [487r] cum eten suos quidem oratores, quoseo paulo ante ad sacram caesaream Mt. vestram ablegaverant, cum non alienissimo responso ad se rediisse etep ipsam Mt. vestram in suaeq ad conventum illorum varsoviensi legatione ius regni illius non nimium apud ipsos et homines suae factionis urgere viderent. Nam cum ordines sacrae caesareae Mt. vestrae rationem factorum consiliorumque suorum prolixius per oratores suos exposuissent, de quibus secus nonnihil Mt. vestram edoctam esse acceperant, nihil aliud fere Mt. vestra respondisse dicitur, quam,er fidem interea illis [379r] abrogare [Einfügung darüber: eam]es quoque non posse, qui diversum ad eam de his omnibus antea retulissent. Interim eos recte etet ex officio suo facturos esse, si vel oblatas ad concordiam constituendam rationes susciperent vel alias denique ipsi inirent. Quae aut a sacra caesarea Mt. vestra ad conventum varsoviensem legatio tunc temporis mittebatur, in ea quidem illud fere comprehensum fuisse compererunt: Eam nulla privata ambitione, sed studio reipublicae christianae adductam ad petendum regnum [38r] Poloniae accessisse, imo vero ad eum honorem non se ipsam, quae aliis regnis atque imperiis occupata coram ipsa in Polonia adesse non posset, sed serenissimum filium suum archiducem Ernestumeu nobis obtulisse. In quo si quid per aetatem deesse videretur, id facile tum liberalissima ipsius educatione, tum patris ipsius authoritate, tum vero senatus ipsius polonici consilio atque ope sarciri potuisse. Post Henrici quidem regis discessum, cum se multi nostrorum coram etev per literas de suscipiendo regno illo ultro compellarent, se tamen idem illud, [487v] quod olim satis diu, in excusationem sui adduxisse. Postremo autem victam eorum praecibus etew persuasionibus ita assensisse, ut speraret tamen se suscepto illo regni polonici onere cito liberatum, nec multo post tum ius regni in Ernestum, filium suum, summa ordinum regni voluntate translatum iri.
Nunc quanquam multa tentata sint, quo minus ad extrema veniretur, quoniam res tamen eo denique deducta esset, ut regnum sine armis obtineri non possit (ex quo etex terris ipsis polonorum etey libertatibus ac privilegiis eorum etez conditionibus ultro citroque datis et acceptis, in [38v] primis autem vitae etfa capiti ipsorum [379v] tam a suo exercitu quam a turcico, qui specie defensionis procul dubiofb venturus esset, magnum atque apertum periculumfc crearetur), caesarea autem Mt. vestra bello illi per se intendere tum sua invalitudine, tum Ungariae defensione, tum induciarum denique recens cum Turca in integrum octennium pactarum, religione impedita non posset, ideo se de omnibus his rebus accuratius deliberandi longius aliquanto spatium sumpsisse in eaque deliberatione illud statuisse, laborarent, qui sunt nominis ipsius studiosi, ut serenissima infans Anna, quam Mt. vestra nunquam a regio honore arceri voluerit, in reginam coronareturfd exclusoque Transsylvano eadem conditione[Falz]fe serenissimoff archiducifg Ernesto nuberet, nimirum ut ipse quoque secundum eam primo quoque tempore coronetur; eamque conditionem[Falz]fh etfi optarefj se etfk non difficulter confici posse non obscure si[Falz][488r]gnificatfl. Quofm sane casu in filii quidem conditionibus sponsorem se praebere; quae autem sui proprie muneris officiique essent, ut de Prussiae, Livoniae, Bariquefn controversiis ex usu reipublicae illius componendis, ad ea se omnem suam operam etfo diligentiam cum omni studio atque fide interposituram esse nihilosecius, quam si ipsa rex noster esset haec Mt. vestra.
[39r] Quibus omnibus rite examinatis et expensis, hinc quidem studio sacrae caesareae Mt. vestrae admodum moderato etfp ne minima quidem ex parte ad ulla fervida consilia inflammato, illinc autem difficultate filii conditionis per Mt. vestram propositae etfq adiectae, existimabant ordines regni eos, qui Varsoviae coivissent, reifr communi rectius fuisse consulturos etfs ad se e vestigio accessuros. Atque ideo quoque legationem eam, quae in ipsis statim finibus regnift aditu facile prohiberi poterat, liberam [380r] prorsus ire permiserunt, tum ut caesaream Mt. vestram de more honorarent, tum verofu ut fratribus suis omnem de se conquerendi ansam praeciderent. Verum illi tum magnis quibus dam privatorum etfv factiosorum pollicitationibus inflati, in cepto semel, sed paulo ante iam quasi reiecto etfw abdicato contentionis cursu, porro perstiterunt etfx novum nescio quem conventum Varsoviae iterum adfy diem tertiam Junii indixerunt, cuius expectatione videntur huiusque pendere.
Interim autem rex Cracoviam ad diem 18. Aprilis appulit, quem senatus ac ordines una cum serenissima infante [488v] Anna, matrimonio iuncta, necessario multis etfz magnis rationibus ducti, Calendis Maii, quod felix faustumque sit,ga corona aurea, quod est proprium regni diadema, insigniverunt regnique ipsi inaugu[39v]raverunt atque ei praesentes praesenti etgb illis ius, leges libertatesque eorum iureiurando confirmanti ipsi quoque fidelitatis etgc subiectionis suae iusiurandum de more praestiterunt etgd omnia denique legitime, plene ac integre peregerunt, quae ad totum hoc perficiendum negotium pertinere quoquomodo videbantur, ita ut ad plenissimam illius diei celebritatem animis quidem hominum privatim, desyderio paucorum quorundam fratrum etge collegarum absentium, flagrantibus fortassis aliquid, publice tamen rei ipsi etgf temporis illius necessitati nil omnino defuisse videatur. Atque haec quidem nonnullorum absentia etsigg potissimum factiosorum quorundam etgh suagi magis quam publica amantium ingeniis studiose admodum esse videatur procurata, spem tamen habent ordines in benignitate Dei optimi etgj maximi pro optimis etgk sedatissimis, regumque suorum etgl reipublicae amantissimis nostrorum [380v] hominum ingeniis proque illa singulari foelicitate, qua regnum illud in summis etgm maximis perturbationibus saepe contra omnium hominum opinionem divinitus gubernatum, permansit semper salvum atque incolume, omnia illa, quae ad perturbandam rempublicam animo plane obstinato a seditiosis paucis homi[Falz]nibusgn sunt comparata, communi ac concordi bonorumgo [489r] virorum studio etgp consilio primo quoque tempore sublatum prorsus etgq compositum iri.
[40r] Auget eam spem ordinum, quod ab una quidem parte rem sibi esse sentiant cum optimo, benignissimo, moderatissimo, pacis atque concordiae communis studiosissimo principe, caesarea ipsa Mt. vestra, quae cum sit magnis necessitudinum vinculis regibus nostris coniuncta atque adeo regnogr etiam ipsi pactorum etgs foederum vetustorum atque perpetuorum religione obstricta etgt obligata, libenter quaeret, ut sibi quidem omnes illius regni ordines persuadent, augendi etgu ornandi nostri rationes, quam ulla forte occasione abuti velit ad involvendum etgv se pariter suosque etgw nos item nostrosque difficultatibus inexplicabilibus etgx cum summis totius christianitatis periculis coniunctis.
Ab altera autem parte regem hunc habeant, quem fortuna multis variisque casibus exercitum ita ad omnes suos impetus sustinendos erudivit, ita ad comparandam hominum summorum pariter etgy infimorum benevolentiam accomodavit, itagz aequanimitate, prudentia, humanitate, eloquentia, corporis etiam etha animi robore atque magnitudine instruxit, ita rebus publicis ethb libertati communi amicum, ita in rebus gerendis industrium, vigilantem [40v] et ad omnia summa cum maturitate ethc dignitate in republica expedienda quam maxime aptum atque idoneum reddidit, ut nihil excellentius [381r] desyderari potuisse videatur. Non verentur igitur ordines, ne res interhd sacram caesaream Mt. vestram et illustrissimum principem ac iam regem suum acta aliquid reipublicae christianae, aliquid paci mutuae ethe tranquillitati communi, aliquid [489v] denique suis vicinorumque ethf amicorum suorum rationibus incommodare videatur. Illud potius vident ex horum duorum principum coniuntione[!]ethg amore, quem non minus sperare quam optare ethh possunt ethi debent, magno paulo post ad omnium christianorum commoditates accessionem esse perventuram.
Haec est ratio simplex ethj aperta facti consiliique senatus achk ordinum regni Poloniae, strictim achl breviter hoc loco apud sacram caesaream Mt. vestram ac vos, illustrissimos dominos electores caeterosque principes ac reliquos ordines Sacri Romani Imperii, per nos, eorum nuntios, exposita. Quam idem senatus ac ordines cupiunt probari bonis omnibus et prudentibus viris; sperant etiam certe quidem, si quis haec modo recognoscat animo plane libero nec ullo factionum studio tincto aut incenso. Quod si quid praeterea desyderetur, [41r] ad omnem se uberiorem declarationem sponte sua promptos ethm paratos offerunt secundam ea, quae ab illis in hoc genere fuerint flagitata.
Ex his sane, quae hactenus exposita sunt, cum videat sacra caesarea Mt. vestra ac vos, illustrissimi domini principes ethn electores Imperii ac reliqui ordines, nihil prorsus a senatu et ordinibus regni Poloniae actum esse, quod cum ulla significatione animi aut a sacra caesarea Mt. vestra, quod absit, alieni, aut rebus christianorum communibus malevolentiae[!]ho coniunctum esse videatur (neque enim aut vetera sua pacta ethp foedera cum sacra caesarea Mt. vestra, quantum in ipsis est, repudiant, aut nova ulla in perniciem christianorum, [490r] quod etiam loqui horrent, cum quoque pepigerunt; illud [381v] tantum egerunt, quo eos cura amorque libertatum suarum, quae illis sunt vita sua cariores, vocare videbatur) cum haec inquam videant, magnopere rogant senatus ethq ordines, ut quo animo ab eis facta sunt, in eam partem sacra Mt. vestra caesareahr eths illustrissimae dominationes vestrae omnia interpretentur. Nec patiantur Poloniam, quae suorum obiectu laterum firmissimum se parietem hactenus omnibus christianis ditionibus praestitit, hanc [41v] pessimamht gratiam pro optimis suis meritis referre ab amicis vicinisque ipsis suis, ut eam temere apud se suspitionibus inanibus aspergi ethu falsis criminationibus malevolorum defoedari patiantur ad extinguendam, quod minime omnium cuperent, alacritatem illam suam opponendi deinceps pectora sua pro dignitate nominis christiani, quae illis, ut est, ita profecto semper erit charissima. Liceat illis bona cum sacrae caesareae Mt. vestrae venia libertate sua frui, liceat pace reliquorum ordinum his bonis gaudere, quae illis his temporibus libertas sua sine cuiusque iniuria peperit, liceat sine cuiusque impedimento illi ethv non aliihw regi parere, quem illis Deushx dedit, natura conciliavit, libera eorum electio creavit, coronatio denique ipsa confirmavit. Quod si, quod forte iniquum reipublicae christianae fatum aut regno Poloniae mediocrem hanc ethy omnibus liberis nationibus concessam foelicitatem, aut vero orbi ipsi christiano pacem ethz tranquillitatem plane invidet[?, Falz]ia sacram Mt. ipsam caesaream, optimum prudentissimum, moderatissimum imperatorem, in medios tumultus etib apertissima reipublicae christianae pericula coniicit, quod ordines [42r] de Mt. ipsius sapi[490v]entia etic perpetuo pacis studio ne suspicari quidem volunt. At vos ipsi, illustrissimi domini [382r] electores etid reliqui omnes Imperii ordines, hanc pestem a cervicibus christianorum, quantum maxime potestis ac debetis, depellite et pacem praesentem tum Poloniae, quae eam profecto modis omnibus non tueri ac defendere non posset, tum universae christianitati, quae alioqui plus satis laborat, quam maxime certam atque perpetuam redditae.
Sacratissimae caesareae Mt. vestrae ie
illustrissmisque dominationibus vestris
addictissimi regni Poloniae senatus etif ordinum nuntii
Unterschriften: Joannes Krotowski a Krotoßyn, palatinides innowladislaviensis, Joannes Demetrius Solikowski aig Solki, S.W. et L., S.R.M.S.[?]
[491v] [42v] [382v]
Dorsalvermerk, siehe Überschrift.