HELP

Use buttons of the image viewer to navigate through the collection:

  • + / -: use to zoom in and out of the image
  • Home: display whole image
  • Full-screen: display image full-screen
  • Arrows: use to navigate forward and backward between images, text will adjust accordingly
  • [91v]

    recipe collection "Wo11a"
    01: From an anonymous recipe book.
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08: Before that, a recipe for 'pestilence candles'.
    09: Ain Driset
    10: Item negeln Muscatnuss Muscatplue Galgant
    11: langenpfeffer yedes ein halb quintlin Ingber
    12: ain quintlin Cardomomlen khobeblen vnd Pariß=
    13: khörnle diser dreÿ alle nun ein halb quintlin
    14: Rorlen ij lot Item zuckher darnach du es gern
    15: siess haben wilt Erbiser
    16: Khutten latwergen
    17: zumachen
    18: Nimb am ersten die khutten vnd schele sÿ alle zer
    19: schneids zu Vierthln vnd schneide die khörnen vnd
    20: das hörtt dauon schneids dann alle sambt fein
    21: dinn darnach so thues in einen khessel geuss
    22: wasser daran das bloß vber die khutten gang
    23: vnd lass sieden biß sÿ gar lind werden So deß
    24: wassers zu wenig wirdt So geuss mer daran
    [92r]
    01: Darnach so treib sÿ durch ein grob thuech mit den hen=
    02: den das dickh seÿ mit wasser vnd allem vnd
    03: wanns durchtriben ist So thues wideditorial expansion:  ̕er in den khessel
    04: vnd lass aber sieden so lang biß du am Costen
    05: empfindest daß wasser eingesotten seÿ Alß=
    06: dann so thue das honig oder zuckher darein nach=
    07: dem dus siess haben wilt vnd lass wider sieden
    08: biß es nÿmer vest vber sich seudlet vnd sich fein
    09: niderlast Auch nur Plattern vber sich wirfft
    10: vnd dir am Costen auch geföllt so thues herab
    11: vnd thue zimet rörlen puluer darein rurs vnd=
    12: tereinander vnd thues darnach in ein Ledlin
    13: Magst die Ledlen mit Rosenwasser nass macheditorial expansion:  ̅en
    14: so schmeckhts desto baß
    15: Nota die khutten mit wein fein abdempfft sein
    16: vil bösser dann so mans In wasser seudt
    17: Item wie lang mans sieden soll muestu selbs
    18: acht nemeditorial expansion:  ̅men wann es nÿmeditorial expansion:  ̅mer vest seudlet vnd
    19: sich niderlast vnd dir am Costen geföllt So
    20: hat sy vasst genueg
    21: Item wieviel man honig odeditorial expansion:  ̕er zuckher nemeditorial expansion:  ̅men solle
    22: muestu auch am Costen haben darnach dus
    [92v]
    01: von khutten dickh oder dinn auch siess haben wilt
    02: darnach muestu zeug haben
    03: Item der zuckher bedarff khaines leutterns ist
    04: disen weg gleich so gueth alls so du In leutterst
    05: Item den zuckher zu leuttern so thue den zuckher
    06: gestossen in ein Pfann vnd ein wasser daran
    07: zu 1 editorial expansion: libra ein halb vierthails wasser lass In siededitorial expansion:  ̅en
    08: so wirfft er den schaum vber sich faime In vleiß=
    09: sig darab biß khain schaum mer da ist Thue
    10: souil wasser an den zuckher das es vber den
    11: zuckher gehe Wiltu in gar lautter
    12: haben so seihe In durch ein wullin thuech
    13: It follows a recipe for an ointment against shrinkage ('Schwindsalbe').
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    [133v]
    01: Capaunen wasser
    02: Item zerhagkhe ein vierthl von ainem Capaunen
    03: fein klain alls wöllestu wurtz darauß macheditorial expansion:  ̅en
    04: hackhe ein wenig Mandel auch darundter
    05: Item ein Rörl pulver thue auch darein thue
    06: sollichs alles in ein zinine flaschen schraufs zue
    07: vnd hengs in einen khessel mit wasser das
    08: sÿ nit auf dem Poden stehe Wann
    09: dann der khessel anfacht sieden So lass
    10: dreÿ Stund sieden nimbs darnach herab vnd
    11: gib dasselbig tranckh den kranckhen wie ein
    12: zerstossens Suplin zu essen Ist ein sondere
    13: Artzneÿ der Iörg Craft hat es seinem weib
    14: praucht
    15: Then follows a recipe for limb water ('Gliedwasser').
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    [216v]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19: Before that, measures against flesh wounds and a recipe for gargle.
    20: Essig zwifel
    21: Item nimb den weissen zwibl nit dem rot=
    [217r]
    01: ten Acetum squilliticum Schneide den mit
    02: einem hiltzin Messer zu klainen stuckhen
    03: weg In vnd merckhe die Wag thue die schnitzlen
    04: alle in ein glaß mit einem engen khragen
    05: Nimb darnach deß Aller bössten essigs ainen
    06: weissen den Ir haben mögt zwelff mal souil
    07: nach der Wag alls deß zwibels gewesen geuss
    08: den In das glaß an den zwibl vermache oben
    09: das glaß nach dem bössten vnd setz xxx xxxv
    10: biß in xxxx tag an die Sonnen Im
    11: Winter setz hinder den ofen Aber an der Sonnen
    12: wirdts vil bösser Nachmals so seihe den
    13: essig fein gemach durch ain thiechl in ein ander
    14: glaß damit nichts truebes hin durch gehe be=
    15: hallts also im glaß
    16: Oximell darausz machen
    17: Item nimb darnach ein guets verschaumbts ho=
    18: nig iij vierthl nach der Wag vnd ain vierthl
    19: deß obgemellten essigs Lass das honig zer=
    20: gehn vnd schutte darnach den Essich fein
    21: langsam wartte darzwischen darein vnnd
    [217v]
    01: lass ob einem klainen kholfeuerl gemacht preglen
    02: wirffts einen schaum auf so faime In Imeditorial expansion:  ̅mer=
    03: zue hinwegg Treibs so lang biß es ein wenig
    04: dickher wirdt dann ein gemainer Juleb ist
    05: Alß dann so nimb in von dem feur lass in khalt
    06: werden das man In in ein glaß behallten khan
    07: Nota es ist bösser man siede den in einem gla=
    08: sierten scherm dann in einem khupfferin
    09: dann das khupfer ist nit so gesund
    10: So ist auch ein hultziner faimleffel gesunder
    11: dann ein Eÿsener Deß Röeditorial expansion:  .mischen Königs Apo=
    12: teckher den vierdten decembris Anno editorial expansion: &cetc. 1547
    13: in Augspurg gelernt Dem herrn Anthonj
    14: Fugger ein Prob gemacht
    15: Adj 16 decembris 1547 Sagt deß Konigs
    16: Apoteckher Ich solle deß Oxÿmells auf ain mal
    17: ain leffel vol odeditorial expansion:  ̕erer ij lot nemeditorial expansion:  ̅men vnd soll
    18: allweg in einem Monat odeditorial expansion:  ̕er zu vj wochen
    19: sollichen Oxÿmel prauchen Ich
    [218r]
    01: möge in auch in der wochen ij iij oder vj vij mor=
    02: gen an ein andeditorial expansion:  ̕er prauchen ÿedes mal j Leffel vol
    03: oder ij lot I. Hörman gesagt
    04: Item es möge ainer den essig allein prauchen man
    05: nemeditorial expansion:  ̅me das honig allain darzue das es lieblicher
    06: zu nemeditorial expansion:  ̅men seÿ Der Hörman sagt man soll
    07: ain guetten wein odeditorial expansion:  ̕er Maluasier an den essig
    08: giessen so man In nemeditorial expansion:  ̅men wolle
    09: So achte Er auch den Oxÿmell mit dem essig ge=
    10: sotten vil bösser zubrauchen dann den essig al=
    11: lein vrsach das honig der Lungen vnd Prust
    12: dienlich seÿe
    13: Item wann man den essig Acetum squilliticum
    14: macht vnd man den essig vom zwibl abseicht
    15: so soll man den zwibl khains wegs außtruckheditorial expansion:  ̅en
    16: Item Er vermaint der essig mit dem honig gesot=
    17: ten vber essen zu der speiß gebraucht der seÿe
    18: vil bösser dann den essig allein genutzet
    19: wie dann doctor Gerhardus auch angezaigt
    20: hat
    [218v]
    01: Zwiblessig
    02: Den 30isteditorial expansion:  ꝭen decembris doctor Gerhard Feldwichk
    03: ob deß herrn A Fuggers tisch gesagt Item
    04: nimb der weissen zwibl zerschneide In mit ai=
    05: nem hiltzinen messer dinn wie die öpfel schnitz
    06: fass an einen spaget vnd hengs xiiii tag hinder
    07: den ofen Nachmals so wige den zwibel
    08: vnd thue den In ein glaß vnd geuss xij mal so
    09: schwer essig daran alls der zwibl gewegen hat
    10: Setz In vj wochen an die Sonnen so Sÿ haiss
    11: ist so ist Er gerecht Man solle den
    12: essig vnd zwibl also fur vnd fur an ein ander
    13: stehn lassen dunckht Er dich vom zwibl zu scharff
    14: sein so geuss mer essig daran
    15: Item gruen zwibl in essig zuthuen wie deß Kö=
    16: nigs Apoteckher sage acht Er seÿ vnd werde zu
    17: starckh Es mueß ainer gar ein starckhe Complexi=
    18: on haben wölcher es prauche es gehöre fur die
    19: grobe Paurn
    20: Oximell machen
    21: Item nimb ij mass guets verschaumbts honig vnd
    [219r]
    01: Ein mass essig vnd seuds wie vor laut vnange=
    02: sehen was deß Königs Apoteckher sage Der
    03: Apoteckher nimbt ein vierthl essig aber doctor
    04: Gerhardus nimbt einen dritthl essig
    05: Dises Oxÿmells nimb am morgen niechter ain leffel vol
    06: faste iiij stund darauf das ist dem Haubt sonder=
    07: lichen guett scherffet das gesicht macht weit vmb
    08: die Prust Ist dem magen guett fur die flegma
    09: treibts auß Treibet auch das Grieß Die
    10: Khaÿeditorial expansion:  .serliche Meditorial expansion: ajestät editorial expansion: &cetc. hats offt vnd vil zunemeditorial expansion:  ̅men im prauch
    11: wann Im der Athm nit recht an will Er
    12: der doctor Prauchts in der wochen offt iiij mal
    13: Then follows a recipe to facilitate sputum.
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    [230v]
    01: From the artistry recipes that Doctor Theophratus taught Rafael Satele in Memmingen. Copied in February 1536.
    02:
    03: Oximel simplex
    04: Item nimb 1/2 mass honig derschaumbs wol geuss
    05: im verschaumen ein wenig wasser darein das
    06: reucht im sieden wider daruon Nochmals so
    07: geuss ain guetten essig halb souil daran vnd
    08: schaumbs Imeditorial expansion:  ̅mer zue Will es nit fein lautter
    09: werden So thue von ij odeditorial expansion:  ̕er iij Aÿrn das
    10: weiss aber vor wol erklopft darein vnd lass
    11: wider sieden So nimbt die Aÿrclar den vn=
    12: flat an sich darnach schaumbs fein daruon
    13: ist es zu siess so geuss mer essig daran vnd
    14: machs das man den essig empfindt thues in
    15: ain glasierts khrueglin Sollich Oxi=
    16: mell mag ainer morgens j leffel vol oder
    17: ij lott nemeditorial expansion:  ̅men zerthailt die flegmatisch materj
    18: im magen das sÿ hinwegg khombt Es mags
    19: ainer ob tisch fur ain saltzen Praucheditorial expansion:  ̅en herr Corinus
    20: It follows a recipe against 'Bräune' (diphtheria or angina).
    21:
    [236v]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09: Before that, a recipe against jaundice.
    10: Bibernellwurtzen vber=
    11: zugkhern
    12: So schabe die wurtzen Im dreÿssigist fein sau=
    13: ber schneids zu klainen stuckhlen nach der leng
    14: Seuds ein wenig in wasser damit sÿ lind
    15: werden Nachmals so nimb einen hubschen
    16: zuckher der khains leutterns bedörff thue den
    17: In ein Mässige Pfannen vnd geuss ein waß=
    18: ser daran seude In biß du maÿnest das waß=
    19: ser eingesotten seÿ Diss erkhenne beÿ dem
    20: dunckhe mit einer eÿsine spatl darein vnd
    21: schlentz hinweg Wann es dann ein federle
    22: gibt wie ein weisser schne so ists wasser
    [237r]
    01: daruon Oder lass an der Spatl gemach abher
    02: sinckhen So es ein weiss fadenle hat so ists
    03: gnueg Alß dann so wirff die wurtzen darein
    04: seuds fein gemach vnd khers Imeditorial expansion:  ̅merzue vmb biß
    05: sich zugkhert hat Lass dar nach erkhuelen vnnd
    06: behallts in ein hefenlin
    07: Item das wasser dar Innen man die wurtzen an=
    08: fangs gesotten hat das soll man an zuckher
    09: giessen Ist es zu wenig So geuss noch ein
    10: frischs wasser darzue
    11: Nota wiltu gern so magstu an die wurtzen nun
    12: ein Prue machen wie man an ein Ingber thuet
    13: So dörffte man die wurtzen nit also im zuckher
    14: sieden Apotekher zu Schwatz
    15: It follows a recipe agains a beginning stone disease.
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    [241v]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16: Before that, various medical recipes.
    17: Peterling wurtz Crafft
    18: Item Peterling wurtz vnd khraut in deditorial expansion:  ̕er speiß gepraucht
    19: ist vast guett dann Sÿ verhindern die aufpläung
    20: deß magens furdern die doẅung eroffnen editorial expansion: dzdaz miltz
    21: vnd die leber zerthailen die grob feuchtigkhait vnd
    22: andeditorial expansion:  ̕er mer wurckhung
    [242r]
    01: Eppichs Crafft
    02: Item er treibt den Harn verzert Pläst vnd die
    03: Wind im leib öffnet verstopffung der Leber
    04: rainigt vnd seubert die Nieren vnd Plasen vnd
    05: furkhombt die Harnwind
    06: In the following are recipes to support gastric digestion.
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    [263r]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17: Before that, a recipe for a special 'Electuarium'.
    18: Latwergen d Carini Unclear.
    19: Item nimb 1/2 maß wol verschaumbt honig vnd
    20: lass ein wenig ein sieden Nimb darnach ij lot
    21: zimet rinden j Lot weissen Inhber 1/2 lot
    [263v]
    01: Pfeffer vnd j Lot Thimian oder welschen
    02: Quendel diss alles rain Puluert vnd nach=
    03: mals wol in das honig gerurtt darnach vom
    04: feur gethon vnd behallten vnd dauon ainen
    05: morgen vmb den andern ainer klainen nuss
    06: groß genomen den andern morgen die zelt=
    07: len Diagalangae gebraucht das wirdt dir
    08: den Magen erwormen vnd zu recht bringen
    09: die Pläst vnd das Prodlen im Pauch vertreiben
    10: Ich prauch dise Latwergen auch vnd befinde
    11: mich wol dauon
    12: It follows a remedy for dog bite.
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    [269v]
    01: Capaunen wasser
    02: Item ain gefiderten Capaunen zerhackht vnd in ain
    03: khandten gethan das lid wol zuebinden Nach=
    04: mals die khandten in am khesselin mit wasser
    05: gesetzt vnd darinn sieden lassen so lang alls
    06: man achten khan das der Capaun gesotten seÿ
    07: darnach auf binden Nit gnueg gesotten ist
    08: lenger sieden Nochmals in ein khandtl absecheditorial expansion:  ̅en
    09: wirdt khaum j quartlin darauß Sollichs
    10: wasser ist gar crefftig Ainem khranckhen
    11: nur ainen leffel vol auf ein mal eingeben
    12: die Fraẅ Barbara Hörmanin
    13: Item ain Capaun zu klainen stukhlen zerhackt
    14: in ain hafen gelegt vj oder vij mass waß=
    15: ser daran gossen zuedeckht gesotten biß
    16: der wol ersotten ist Nachmals die faiste
    17: oben herab geschöpfft die maisst Alß dann
    18: die Materj wasser vnd fleisch in einem Prenn=
    19: ofen außprennt wie ein andeditorial expansion:  ̕er wasser Dassel=
    20: big wasser ainem khranckhen menschen fur sein
    21: tranckh khalt geben Hörmanin
    [298v]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08: Before that, various medical recipes.
    09: Kreütterwein fur die leber
    10: Nimb Wermuett nur die klainen stengeln Alant=
    11: wurtz fein dinn geschnitten hirschzung Weg=
    12: wartwurtz mit den Plaẅen Pluemlen Ain we=
    13: nig Rhapuntica Roßmarin Mellissa Isop
    14: vnd Salbeÿ Darnach nimb Puechin oder Ospin
    15: Hoblspen die vor in einem wasser gelegen
    16: sein Lege allweg ein leget Hoblspen dar=
    17: nach der Stuckh ains bis das vässlin voll wirdt
    18: so schlags zue geuss ain wein daran den du
    19: am liebsten trinckhest Apoteckher zu Kauff=
    20: beurn lobt in uast
    [299r]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15: Before that, a recipe of a wine substitute.
    16: Species Bartoldj
    17: Item i 1/2 lot zuckher 1/2 lot zimetrörl j editorial expansion:  ꝫquint Ingber
    18: 1/2 editorial expansion:  ꝫquint Negeln Puluer alles vndter ein annder ge=
    19: mischt vnd Saffran darundter gethon nach be=
    20: dunckhen das die Prue wol gelb werde
    [304v]
    01: Ein guets Driet
    02: Nimb j lot zimetrinden j editorial expansion:  ꝫquint Muscatplue i1/2 editorial expansion:  ꝫquint
    03: Negeln 1/2 editorial expansion:  ꝫquint Ingber ij Muscatnuss vnnd
    04: j editorial expansion: libra zugkher stoss alles klein durch ein ander
    05: After that, recipes with worm seed (Artemisia Cina) respectively against cough and growths.
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    [345v]

    recipe collection "Wo11b"
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21: Before that, a recipe for an emetic and against intestinal winds, as well as instructions for tasting wine and getting an egg into a very narrow and tortuous glass jar called 'Angster'.
    22: Huener Ob dem tisch Bratten
    23: Nim ain Bratt pfannen setz auff den tisch nim ein speck steck In
    24: ann ain spiss vnd schlag ain Babier darum vnd zints an vnd treff
    25: editorial expansion: dzdaz huen darmit so lanng bis du sieht editorial expansion: dzdaz es gnueg hatt So wirts
    26: so guett als am spiss gepratten
    27: Das ain Kalb Kopff Plerer
    28: Lass dir ain Langs scheiblichs bichsslen machen vnd ann Iedem ort
    29: ain Löchlen darein thue ain frosch darein wann du den kalbskopff
    30: Inn die Stuben tragen wildt so thues haimlih Inn kalbs kopff
    31: vnd wann er dan wirme empfindt so hebt er an zu schreien So Reiss
    32: den Kopff vonn ain ander vnd nim editorial expansion: dzdaz buchsll wider herass editorial expansion: dzdaz
    33: manns nit merkh
    34:
    35:
    36:
    37:
    38:
    [348v]
    01: From an anonymous mixed recipe book.
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14: Before that, instructions on how to trap ducks and get chickens drunk or how to color meat red.
    15: Kerschenn frisch behalteditorial expansion:  ꝭen
    16: Item wann sÿ gleich zeittig sein So brich sÿ ab vnd thues
    17: vonn stundan Inn ain Aiches fesslin vnd schlags wider zue
    18: verbichs editorial expansion: dzdaz kein wesser darein mug leg editorial expansion: dzdaz fessll Inn ain
    19: prunnen darinn editorial expansion: dzdaz wasser vber editorial expansion: dzdaz fessll aussgeng so bleibeditorial expansion:  ꝭen
    20: sÿ frisch bis auff den december drogkeditorial expansion:  ꝭen weichssll bruenn
    21: Ambrelleditorial expansion:  ̅en odeditorial expansion:  ̕er ander frucht
    22: After that, instructions to preserve roses or color wine.
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    33:
    34:
    [513r]

    recipe collection "Wo11c"
    01: Aus 'Allerley Künsten aus Conradt Mayrs Buch geschrieben'; that is, copied from the recipe book of Conradt Mayr.
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24: Before that, various medical recipes.
    25: Capponen wasser zumacheditorial expansion:  ꝭen
    26: Reditorial expansion:  ꝭecipe Ain Capponen berait in Inn aller form als man
    27: In essen welle doch roch soltu in stossen in aim
    28: mersser mit sampt nachgeschribnen stuckheditorial expansion:  ꝭen nemlich
    29: Rosenwasser Ochsenzungen wasser Mellisen buresch
    30: wasser Iedes j editorial expansion:  ꝫquint darnach mim dise khreütter
    31: Endiua hirschzungen Iedes ain handtuol dar nach
    32: nim zimet negelen muscatnuß vnd muscat
    [513v]
    01: plüe Iedes 1/2 quint darnach rot vnnd weiss Cörellen
    02: Pilus Armeni terra sigilata Iedes 1/2 quintlin
    03: After that, various medical recipes.
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    [515v]
    01:
    02:
    03:
    04: Rosenn hönig machenn
    05: Item nim ain warms wasser thue Rote Rosen
    06: darein v̈ber nacht truckhs am morgens aus wirf
    07: Andere rosen darein lass v̈ber nacht steen
    08: truckhs abermals aus daß thue also zum driten
    09: mall Nachmals so nim honig souil dich genueg
    10: dunckht geus daran vnnd seuds solanng bis
    11: wasser vngeuerlichen eingesotten Ist So nimbs
    12: herab vnnd behalts Inn ainem glasierteditorial expansion:  ̅en khriegl
    13: odeditorial expansion:  ̕er Inn ainem glas Ist sonderlich gut so ainer im
    14: hals offen ist
    15: After that, measures in case of hernia in children.
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29: Mandel millich
    30: Item ain khleib inn ain tüechlin gethan Inn ainem
    31: haffen mit wasser allso ain wenig gesoten vnd
    32: nit auss getruckht mit dem selben wasser die
    33: mandl milch gemacht vnd die mandl nit zu hart
    [516r]
    01: gestossenn solliche milch laxiert vnnd ist vast guett
    02: die Frau Villingerin hats also gebraucht
    03: After that, measures against weight loss.
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12: hole kuechlen zubachenn
    13: Item nembt ain guten süessen mülchraum last
    14: In heiss werdenn das er gleich her wollt sieden
    15: vnnd netzen das meel damit an nembt darnach
    16: Air vnnd macht den taig recht an als ain hola=
    17: hippen taigen vnnd editorial expansion: dzdaz er fein am eisen herum
    18: laffe hebts darnach Inn editorial expansion: dzdaz hais schmaltz vnnd
    19: last es Recht bachen die ribeisen zu saltzburg also
    20: gemacht hat
    21: Recipe for the treatment of stroke and of parasites in children.
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    [522r]
    01: Allerlai Künstenn aus der Frau
    02: hörmanin Buch Im monatt Maÿ
    03: Aeditorial expansion:  .nno editorial expansion: &cetc. 39 Inn Schwatz geschribenn
    04: Kütten Latwergenn die man
    05: auszpresst
    06: Item nimb die Kütten wisch odeditorial expansion:  ̕er wasche si sauber ab vnnd
    07: schneid 8 odeditorial expansion:  ̕er 10 fiertl aus Ainer darnach si gross oder
    08: khlain sendt vnnd schneid die butzen sauber daraus
    09: thue die schnitzlen darnach inn ain messine kessell
    10: odeditorial expansion:  ̕er Pfannen nit inn khupffer oder eÿsen doch
    11: khupffer ist besser damit eÿsen darnach geuss
    12: souil wasser daran das es den schnitzen gleich
    13: werde Ist nit nott das daß wasser darüber gang
    14: thues v̈ber ain feẅer lass sieden editorial expansion: dzdaz die schnitzlen wol
    15: lindt werdenn deckhs zue warmit du wiltt riers
    16: vmb das sich die kütten nit anlegen am bodenn
    17: so si lind send worden so thues Inn ain hafen Setz
    18: in editorial expansion: dzdaz stetz warm bleiben mach ain seckhlin odeditorial expansion:  ̕er viere
    19: aus zwilch die gerecht inn die press seien darnach
    20: leg brigelen Inn die Press thue die khütten In editorial expansion: dzdaz
    21: seckhlin dach nit zuuiil vnnd Press fein gemach
    22: bis es nimer geet editorial expansion: dzdaz thue mit allen khüttinen
    23: so du es gar hast so miss den safft vnnd souil du
    24: mass safft hast souil nim Pfundt zuckher vnnd
    25: thue den safft vber editorial expansion: dzdaz feuer in ainem Messineeditorial expansion:  ̅n
    26: geschirr vnnd mach daß feuer nit zu gros sunder
    27: Ain resch khlains feur editorial expansion: dzdaz fein langsam siede
    28: vnd wann es halb eingesotten ist so thue den zucker
    29: darein doch nit vndeditorial expansion:  ̕er ainest sundeditorial expansion:  ̕er langsam vid
    30: rüer es dann es legt sich deditorial expansion:  ̕er zuckher sunst gereditorial expansion:  ̅ne
    31: an Am ersten mag man es wol gar nit rüeren
    32: es wirt zech von vil rüeren si soll mirb sein
    33: vnd wann du wissen willt wanns genug gsoteditorial expansion:  ̅en
    34: ist so thue ain wenig auff ain zinins theller vnd
    35: so es erkaltet vnd am heütle v̈berkhompt so hats gnug
    [522v]
    01: thues herab vom feuer laß Also den sut daraus kommen
    02: alss dann so schepff es mit ainem eißinen löffell Inn die
    03: gestettelen vnnd lueg wann aine heutlin auff=
    04: würft odeditorial expansion:  ̕er v̈berkompt so les es mit ainem messer vmb
    05: her vnnd thues an ain örtlin Im ledlin hebs fein sauber
    06: mit ainem leffell vnnd messer herab thues Inn ain
    07: schisselin mit ainem silberin löffell geet es gern herab
    08: also thue In allen wart nit zu lanng doch zu früe Ists
    09: Auch nit gut laß die gstettlen also inn ainer warmen
    10: stuben odeditorial expansion:  ̕er am lufft steen deckhs nit zue bis v̈ber 4
    11: odeditorial expansion:  ̕er 5 tag doch das si nit staubig werdt dann si sendt
    12: nit schen wanns staubig werden wann das gstetel
    13: nimer rindt so deckhs zue du khanst noch aus den
    14: heütlen Auch ain gstetelin vol machen thues v̈ber editorial expansion: dzdaz
    15: feuer geus Ain Rosenwasser odeditorial expansion:  ̕er sonst ain wasser
    16: daran nit zuuill lass sieden nach deim gut betunckheditorial expansion:  ꝭen
    17: darnach geus auch Inn ain gstettelin so ist si gut
    18: als die andeditorial expansion:  ̕er Aber nit so clar
    19: Aber ain Küttin Lattwerg
    20: Item thue im wie mit deditorial expansion:  ̕er vorgemelten mit dem
    21: schneiden thues Inn ain hafen deditorial expansion:  ̕er sauber vnnd ge=
    22: schmach seÿ spreiss vill rüetlen darüber setz ain
    23: Hafen zu vol wassers so er seüt so stürtz den haffen
    24: mit den khuttinen darauf lass also tempfen bis
    25: die schnitzlen lind werden das wasser mues steets
    26: sieden Im hafen es ligt nit daran die häfen
    27: seien glasiert odeditorial expansion:  ̕er nit vnnd so si lind sindt so
    28: lass durch ain tuch treiben das wol hindurch
    29: khumeditorial expansion:  ̅m mit deditorial expansion:  ̕er handt odeditorial expansion:  ̕er mit ainem hiltzin reib=
    30: löffl odeditorial expansion:  ̕er kleffel aus ainem Reibstain vnd wans
    31: gar durchtriben ist so miss mit ainem schisselin
    32: den safft vnnd souil du schisselen mit safft hast
    33: souil schisselen mit zuckher muestu haben deditorial expansion:  ̕er=
    34: gleichen souil schisselen mit wasser odeditorial expansion:  ̕er vmb 2
    [523r]
    01: odeditorial expansion:  ̕er 3 schisselen mer wassers das wasser soll man
    02: an zuckher thun vnnd thues auch in ain messings
    03: geschirr thues vber das feüer lass sieden vnd khlopf
    04: ein weiss vonn ainem frischen Aÿ vnd schit der
    05: gesotten zuckher an das khlar vnnd thues wider
    06: v̈bers feuer lass noch ain sut thun vnd thues her=
    07: ab vnnd seüchs durch ain tuch In den khütensafft
    08: vnd rüers wol durcheinandeditorial expansion:  ̕er vnnd thues also mit=
    09: ainandeditorial expansion:  ̕er in ainem messingen gschirr v̈ber das
    10: feuer vnnd lass fein gemach sieden vnnd man
    11: mueß stets fein gemach rüeren mit Ainem hiltzin
    12: scheifelin odeditorial expansion:  ̕er löffl editorial expansion: dzdaz es sich nit anleg vnnd wann du
    13: mainst si genueg so tue ain wenig auff ein zinins
    14: dellerin so es kalt Ist vnnd es truckhen Ist so hat es
    15: genug thues von dem feuer lass steen bis deditorial expansion:  ̕er sutt
    16: wol vergeet darnach thues auch Inn am schechtelin
    17: daß glat werdt du darffst nit zustreichen Auch
    18: khein haut abtziehen thuestu nit Recht so wirt si
    19: vast schen
    20: Ain Andere Küttin Latwergeditorial expansion:  ꝭen zumacheditorial expansion:  ꝭen
    21: Item nim die geschnitnen kiten viertaile vnd thues
    22: inn ain messings geschirr odeditorial expansion:  ̕er khuepferins thue
    23: souil frisch wasser daran das v̈ber die schnitzle gang
    24: odeditorial expansion:  ̕er Inn 100 kittine 10 mass wasser wie du wildt
    25: lass also sieden bis die schnitzlen lindt sendt worden
    26: das mans wol durch khan treiben vnnd Ie wermer
    27: mans durchtreibt Ie bas die krafft daraus kompt
    28: darnach so thues v̈ber das feuer vnnd rüers wol
    29: dann es brindt sonst an vnnd wann es halb gesoteditorial expansion:  ꝭen
    30: ist so thue ain zuckher daran so süess du es wilt
    31: haben also machs vnnd nach gut bedunckhen thues
    32: vom feuer thues auch in schechtelen streichs zu mit
    33: zuckher wasser mit ainem leffel editorial expansion: dzdaz glat werdt
    34: lass 4 odeditorial expansion:  ̕er 5 tag offen doch editorial expansion: dzdaz nit staubig werdt
    [523v]
    01: so sendt si vast guet Item darnach nim den groben
    02: v̈berblibnen khüttin zeug thue in Inn aim gschirr
    03: v̈ber daß feuer vnnd geuss vil wasser daran vnd
    04: lass wol anainandeditorial expansion:  ̕er sieden treibs darnach durch ain
    05: engen durchschlach odeditorial expansion:  ̕er durch ein grobs thuch weils
    06: durchin geet alss dann thues Inn ain kessell Ist
    07: es nit thüneditorial expansion:  ̅n so geus mehr wasser darein das genug
    08: sieden khünden laß Erlich sieden vnnd rüers
    09: erlich vmb vnnd wann es wol Ist eingesotten so
    10: thue hönig daran alss süess due es haben wilt
    11: vnnd lass si wol abtrückhnen ob ainem klainen
    12: kol feur thues darnach auff khlaine zinine tisch=
    13: dellerlin streü geribens guts letzelteditorial expansion:  ̅en meel dar=
    14: under vnnd darauf sendt gute bletzlen kers
    15: Ie vmb bis si wol truckhnent bej odeditorial expansion:  ̕er Auff ainem
    16: warmen offen kers aber alweg vmb
    17: Ain Küttin lattwergenn
    18: Item nim guett Kittineeditorial expansion:  ̅n vnnd schels vnnd Alsdaneditorial expansion:  ̅n schneids
    19: zu 6 odeditorial expansion:  ̕er 8 viertaileeditorial expansion:  ̅n nim die schelffen vnnd so du wilt
    20: schlecht khüttineeditorial expansion:  ̅n schneids vnnd stoss in aineeditorial expansion:  ̅m mörsser truckhe
    21: darnach den safft daruon odeditorial expansion:  ̕er Press aus thue dann den
    22: selben safft an die geschelten schnitzlen thues In ein
    23: saubern hafen alles mitainandeditorial expansion:  ̕er vnnd deckhs wol zue
    24: setz inn ain gluett also las dempffen bis die schnitzlen
    25: wol lind werdenn darnach so nim ain spinet leinwat
    26: vnnd treibs dardurch vber ein hiltzins geschirr alß
    27: vil du kanst vnnd magst Nachmals so miss den
    28: durchtribnen safft mit einem schisselin vnnd souil
    29: schissele mit safft ist souil schisselen mit zuckher nim
    30: vnnd thue nit mehr wasser an den zuckher dann
    31: alsuil als wellestu In leütteren dann lass also ain
    32: ledlin anainandeditorial expansion:  ̕er thun vnnd seüch in dann an den
    33: safft thues alles miteinandeditorial expansion:  ̕er v̈ber editorial expansion: dzdaz feur in ainem
    34: messin geschirr vnnd rüer es Ie ain wenig editorial expansion: dzdaz es
    35: sich nit anleg las also sieden bis du mainst es sej
    [524r]
    01: genug dann thue ain wenig auff ain zinins theller
    02: das khüell werdt vnnd so es ain feines heutlin hatt
    03: vnnd das es nimer am finger klebt so thues herab
    04: vnd thues mit ainem hültzin leffele In schechtelin
    05: odeditorial expansion:  ̕er warein du wilt
    06: Cappauneeditorial expansion:  ̅n Ausprennen
    07: Item nempt ein alten Capaunen vnnd das man In
    08: vmbiag darnach soll man in ersteckhen vnd den
    09: khragem vmbreiben er solt am vmbiagen selb sterben
    10: si thuns aber seltten das si selb sterben darnach
    11: soll man ropffen also warm den khropf vnd das
    12: Inngewaid sauber heraus thun Auch den khopf vnnd
    13: die füess vnnd editorial expansion: dzdaz faist alles daruon thun vnd maeditorial expansion:  ̅n
    14: soll in nit weschenn darnach soll man In zu viertl
    15: erschneiden Inn ain saubern hafen thun vnd bej
    16: 7 mass wasser vngeuerlich daran giessen hernach
    17: soll man nichts mehr daran giessen vnd las Inn
    18: langsam sieden vnnd wann er wol gesoten ist
    19: so thue In inn ain mörsser vnnd stoss inn wol
    20: vnnd behalt die Prüe sauber so si faist were so
    21: blas alles sauber herab alss dann so er gestosseditorial expansion:  ꝭen
    22: ist so thues als in den Prennhuet vnnd geus die
    23: guet Prüe daran das zwen zwerch finger nit
    24: voll seÿ vnnd wann man sicht das es halb aus=
    25: brennt ist so giess man mehr vonn deditorial expansion:  ̕er guteditorial expansion:  ̅en Prüe
    26: daran bis si also gar hinein khumpt vnd ausge=
    27: prennt wirt vnnd das man ain gleichs feuer
    28: vndeditorial expansion:  ̕er dem ofen hab will aines gern zimet in den
    29: odeditorial expansion:  ̕er khreüter darzu legen vnnd darmit auspreneeditorial expansion:  ̅n
    30: so leg man es nun in Prennhuet man nimbt ge=
    31: wonlich 3 lot rörlich Inn ein kaponeeditorial expansion:  ̅n wers gern
    32: schmeckht vnd soll si erstossen doch nit khlain vnnd
    33: man sols gemach Prennen so wirt das wasser
    [524v]
    01: lauter vnnd schen editorial expansion: &cetc.
    02: After that, recipes for electuaries with specific medical purposes.
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    33:
    [525r]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06: Before that, a recipe against ulcers.
    07: Confect Stritzelenn
    08: Item nim am Pfundt zuckher vnd ain quertlin was=
    09: ser daran vnnd seuds anainandeditorial expansion:  ̕er bis das wasser
    10: alles ein seundt so schwings mit dem leffell vallent
    11: flemlin dauon so ist er genug gesoten so thue dann
    12: ein halbs lot ain gstössneeditorial expansion:  ̅n Ingwer drein wo du aber
    13: den Ingwer nit gern Issest so nim gute gestossnen
    14: rerlach vnnd thues vor ab dem feuer editorial expansion: dzdaz Ime deditorial expansion:  ̕er sut
    15: verganng ee das du editorial expansion: dzdaz Puluer darein thuest ob dem
    16: feuer lieff es dir v̈ber rüers wol durcheinandeditorial expansion:  ̕er vnd
    17: eill ehrlich leg mit ainem hiltzin scheifelin Auff Ain
    18: zinins theller es erhertet baldt darum eill damit
    19: After that, a recipe against fever.
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    33:
    [533v]
    01: Rosenn Wasserr
    02: Item nim Rosenn vnnd thue ain wenig gaffer
    03: darunder Prenns wie sonnst schmeckht seer
    04: wol vnnd Ist küell
    05: Gutts Rosenwasserr
    06: Item nim Negelen Assa dulcis Storax odeditorial expansion:  ̕er was
    07: species du willt legs in ainen guten gepranteditorial expansion:  ̅en
    08: wein odeditorial expansion:  ̕er Maluasier lass s darin ligen daneditorial expansion:  ̅n
    09: es zeucht die khrafft ganntz heraus vnnd waneditorial expansion:  ̅n
    10: du wilt so geus desselben Pranten weins In
    11: ain Rosen wasser so nimbt es zuhandt den
    12: geschmackh an sich Jeaddeddes ain halblet In ain seidle
    13: After that, recipes against viper bite, tooth decay and the smallpox in children.
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    [534r]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10: Before that, various medical recipes.
    11: Bradtuisch gredt Lindt machenn
    12: Item nim ein Forhen odeditorial expansion:  ̕er ain karpffen ab waidne
    13: Inn aus vnnd leg Inn alss dann 3 tag vnd 3
    14: nächt Inn ain gar starckhen essich als man den
    15: bekhommen khan Nachmals so mach den Inn
    16: ain Pasteten ein vnnd editorial expansion: dzdaz ain Prüe inn deditorial expansion:  ̕er Pasteteditorial expansion:  ̅en
    17: seÿ lass den 2 stundt odeditorial expansion:  ̕er mehr also Inn deditorial expansion:  ̕er Pasteteditorial expansion:  ̅en
    18: Pachen Nachmals lass den wideditorial expansion:  ̕er erkhalteditorial expansion:  ̅en den andeditorial expansion:  ̕ern
    19: tag lass Inn also wideditorial expansion:  ̕er zwo stundt odeditorial expansion:  ̕er lenger Pachen
    20: Aber Ie mehr Prie darinn souil desto Pesser ists
    21: daruon sollen die grädt also waichn werden editorial expansion: dzdaz
    22: man si essen kan editorial expansion: &cetc.
    23: After that, a recipe for an ointment.
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32: Rosen hönig machenn
    33: Item am ersten verschaumb editorial expansion: dzdaz hönig ordennlich
    34: F
    [534v]
    01: Lasss darnach die Rosenn darinn siedenn vnd Also
    02: 8 tag daran steen lass darnach wideditorial expansion:  ̕er erschleiffeditorial expansion:  ꝭen
    03: vnnd truckh die Rosen wol aus
    04: After that, various medical recipes.
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17:
    18:
    19:
    20:
    21:
    22:
    23:
    24:
    25:
    26:
    27:
    28:
    29:
    30:
    31:
    32:
    33:
    [548r]
    01:
    02:
    03:
    04:
    05:
    06:
    07:
    08:
    09:
    10:
    11:
    12:
    13:
    14:
    15:
    16:
    17: Before that, a recipe for Oximel.
    18: Item ain Recept wie man die nuss
    19: Latwergen machenn soll
    20: Item die nuß soll man brechenn 9 odeditorial expansion:  ̕er14 tag vor Sant
    21: Johanns odeditorial expansion:  ̕er darnach nach dem es früe odeditorial expansion:  ̕er spet Im
    22: Jar ist ee editorial expansion: dzdaz sj schalen odeditorial expansion:  ̕er keren v̈berkhomment das
    23: si Inwendig nit mehr dann heütlen habent darnach
    24: so schneid die nuss entzwaj legs in ain kalts wasser
    25: 10 odeditorial expansion:  ̕er 14 tag solts alletag ausweschen vnnd wider in
    26: ain frisch wasser legen bis si ausswendig v̈beral
    27: geelfar sendt vnnd nit mer grien sehendt wesch
    28: darnach aus ainem frischen wasser oder vieren
    29: lass si darnach wol vertropffnen leg si darnach
    30: auff ain brett ker das zerschnitten teill vndeditorial expansion:  ̕er sich das
    31: das wasser sauber dauon lauff so ker si wideditorial expansion:  ̕er vmb
    32: vnnd lass also ligen bis si wol trückhneeditorial expansion:  ̅n doch nun
    33: am lufft vnnd nit an deditorial expansion:  ̕er sunnen
    34: Item darnach so man die latwergen macheditorial expansion:  ꝭen will so
    [548v]
    01: nim in ain mass hönigs 110 odeditorial expansion:  ̕er so si klain sendt 130
    02: so si aber gar gross senndt 70 odeditorial expansion:  ̕er 80 allweg 2 halb
    03: für ain ganntze nuss gezelt vnnd wenn man sÿ
    04: machen will so leg die nuss vor v̈ber nacht In ain
    05: khalts wasser ain morgen so wesch si daraus thuet
    06: ain süedigs wasser daran laß ein stundt darin ligeditorial expansion:  ꝭen
    07: wesch si darnach aber auß ainem wasser odeditorial expansion:  ̕er aus
    08: dreien Darnach verschaum
    09: daß hönig vnnd nuß vor mit aim heltzlin vnnd
    10: schneid ain krinnelin darein vnd thue dann ain
    11: mass wassers inn das honig allweg alsuil maß
    12: hönigs alsouil mass wassers vnnd lass ein sieden
    13: bis wideditorial expansion:  ̕er auff das krinnelin thue den grösten schaim
    14: oben herab lass gemechlich siededitorial expansion:  ̅en darnach so thun
    15: die geweschnen nuss darein lass ain wall odeditorial expansion:  ̕er vier
    16: darüber geen darnach so thue die nuß mit Ainem
    17: schaim leffel daraus vnnd hackhe si ain klain wenig
    18: klainer den haiden kerner darnach so rüer si Inn
    19: das hönig lass ain stundt odeditorial expansion:  ̕er 2 gemechlich siedenn
    20: vnnd thunt ain wenig auff ain theller vnd so ho=
    21: nig nitmehr dauon rindt vnnd du den boden an
    22: dem kessel sichst so hat sÿ genug gesotten darnach so
    23: nim 4 lot geweschne Imber vnnd 2 lot gute zimet
    24: vnnd stoß ss nit seer khlain vnnd süble es nit thunn
    25: die latwergen von dem feuer lass si ain wenig
    26: v̈berschlagen rüer editorial expansion: dzdaz gewürtz darein bis kalt wirt
    27: so thun si In ain glas odeditorial expansion:  ̕er gelasierten hafen deditorial expansion:  ̕er ersoten
    28: seÿ vnnd wenn man die latwergen gern Res hat
    29: mag man 5 lot Imber nemen woe es ains
    30: geren hat
    31: After that, a recipe for Aqua Vite by Doctor Tanstetter.
    32:
    33:
    34: