CoReMA

Cooking Recipes of the Middle Ages

HELP

Bottom menu: use to switch between data presentations:

  • Description: manuscript description
  • Recipes: semantic annotation of recipes in collection context
  • Transcription: provides a slightly normalized transcription of the collection including a horizontal text image synopses.
  • Full-Width: provides a slightly normalized transcription of the collection including a vertical text image synopses with a larger image area.
  • Metadata: Standardized metadata page for GAMS objects

Buttons of image viewer:

  • + / -: use to zoom in and out of the image
  • Home: display whole image
  • Full-screen: display image full-screen
  • Arrows: use to navigate forward and backward between images, text will adjust accordingly

License, citation suggestion, and change log are available via buttons next to manuscript signature below the manuscript image.

[91v]
recipe collection "Wo11a"
01: From an anonymous recipe book.
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08: Before that, a recipe for 'pestilence candles'.
09: Ain Driset
10: Item negeln Muscatnuss Muscatplue Galgant
11: langenpfeffer yedes ein halb quintlin Ingber
12: ain quintlin Cardomomlen khobeblen vnd Pariß=
13: khörnle diser dreÿ alle nun ein halb quintlin
14: Rorlen ij lot Item zuckher darnach du es gern
15: siess haben wilt Erbiser
16: Khutten latwergen
17: zumachen
18: Nimb am ersten die khutten vnd schele sÿ alle zer
19: schneids zu Vierthln vnd schneide die khörnen vnd
20: das hörtt dauon schneids dann alle sambt fein
21: dinn darnach so thues in einen khessel geuss
22: wasser daran das bloß vber die khutten gang
23: vnd lass sieden biß sÿ gar lind werden So deß
24: wassers zu wenig wirdt So geuss mer daran [92r] 01: Darnach so treib sÿ durch ein grob thuech mit den hen=
02: den das dickh seÿ mit wasser vnd allem vnd
03: wanns durchtriben ist So thues wideditorial expansion:  ̕er in den khessel
04: vnd lass aber sieden so lang biß du am Costen
05: empfindest daß wasser eingesotten seÿ Alß=
06: dann so thue das honig oder zuckher darein nach=
07: dem dus siess haben wilt vnd lass wider sieden
08: biß es nÿmer vest vber sich seudlet vnd sich fein
09: niderlast Auch nur Plattern vber sich wirfft
10: vnd dir am Costen auch geföllt so thues herab
11: vnd thue zimet rörlen puluer darein rurs vnd=
12: tereinander vnd thues darnach in ein Ledlin
13: Magst die Ledlen mit Rosenwasser nass macheditorial expansion:  ̅en
14: so schmeckhts desto baß
15: Nota die khutten mit wein fein abdempfft sein
16: vil bösser dann so mans In wasser seudt
17: Item wie lang mans sieden soll muestu selbs
18: acht nemeditorial expansion:  ̅men wann es nÿmeditorial expansion:  ̅mer vest seudlet vnd
19: sich niderlast vnd dir am Costen geföllt So
20: hat sy vasst genueg
21: Item wieviel man honig odeditorial expansion:  ̕er zuckher nemeditorial expansion:  ̅men solle
22: muestu auch am Costen haben darnach dus [92v] 01: von khutten dickh oder dinn auch siess haben wilt
02: darnach muestu zeug haben
03: Item der zuckher bedarff khaines leutterns ist
04: disen weg gleich so gueth alls so du In leutterst
05: Item den zuckher zu leuttern so thue den zuckher
06: gestossen in ein Pfann vnd ein wasser daran
07: zu 1 editorial expansion: libra ein halb vierthails wasser lass In siededitorial expansion:  ̅en
08: so wirfft er den schaum vber sich faime In vleiß=
09: sig darab biß khain schaum mer da ist Thue
10: souil wasser an den zuckher das es vber den
11: zuckher gehe Wiltu in gar lautter
12: haben so seihe In durch ein wullin thuech
13: It follows a recipe for an ointment against shrinkage ('Schwindsalbe').
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22: [133v] 01: Capaunen wasser
02: Item zerhagkhe ein vierthl von ainem Capaunen
03: fein klain alls wöllestu wurtz darauß macheditorial expansion:  ̅en
04: hackhe ein wenig Mandel auch darundter
05: Item ein Rörl pulver thue auch darein thue
06: sollichs alles in ein zinine flaschen schraufs zue
07: vnd hengs in einen khessel mit wasser das
08: sÿ nit auf dem Poden stehe Wann
09: dann der khessel anfacht sieden So lass
10: dreÿ Stund sieden nimbs darnach herab vnd
11: gib dasselbig tranckh den kranckhen wie ein
12: zerstossens Suplin zu essen Ist ein sondere
13: Artzneÿ der Iörg Craft hat es seinem weib
14: praucht
15: Then follows a recipe for limb water ('Gliedwasser').
16:
17:
18:
19:
20:
21: [216v] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19: Before that, measures against flesh wounds and a recipe for gargle.
20: Essig zwifel
21: Item nimb den weissen zwibl nit dem rot= [217r] 01: ten Acetum squilliticum Schneide den mit
02: einem hiltzin Messer zu klainen stuckhen
03: weg In vnd merckhe die Wag thue die schnitzlen
04: alle in ein glaß mit einem engen khragen
05: Nimb darnach deß Aller bössten essigs ainen
06: weissen den Ir haben mögt zwelff mal souil
07: nach der Wag alls deß zwibels gewesen geuss
08: den In das glaß an den zwibl vermache oben
09: das glaß nach dem bössten vnd setz xxx xxxv
10: biß in xxxx tag an die Sonnen Im
11: Winter setz hinder den ofen Aber an der Sonnen
12: wirdts vil bösser Nachmals so seihe den
13: essig fein gemach durch ain thiechl in ein ander
14: glaß damit nichts truebes hin durch gehe be=
15: hallts also im glaß
16: Oximell darausz machen
17: Item nimb darnach ein guets verschaumbts ho=
18: nig iij vierthl nach der Wag vnd ain vierthl
19: deß obgemellten essigs Lass das honig zer=
20: gehn vnd schutte darnach den Essich fein
21: langsam wartte darzwischen darein vnnd [217v] 01: lass ob einem klainen kholfeuerl gemacht preglen
02: wirffts einen schaum auf so faime In Imeditorial expansion:  ̅mer=
03: zue hinwegg Treibs so lang biß es ein wenig
04: dickher wirdt dann ein gemainer Juleb ist
05: Alß dann so nimb in von dem feur lass in khalt
06: werden das man In in ein glaß behallten khan
07: Nota es ist bösser man siede den in einem gla=
08: sierten scherm dann in einem khupfferin
09: dann das khupfer ist nit so gesund
10: So ist auch ein hultziner faimleffel gesunder
11: dann ein Eÿsener Deß Röeditorial expansion:  .mischen Königs Apo=
12: teckher den vierdten decembris Anno editorial expansion: &cetc. 1547
13: in Augspurg gelernt Dem herrn Anthonj
14: Fugger ein Prob gemacht
15: Adj 16 decembris 1547 Sagt deß Konigs
16: Apoteckher Ich solle deß Oxÿmells auf ain mal
17: ain leffel vol odeditorial expansion:  ̕erer ij lot nemeditorial expansion:  ̅men vnd soll
18: allweg in einem Monat odeditorial expansion:  ̕er zu vj wochen
19: sollichen Oxÿmel prauchen Ich [218r] 01: möge in auch in der wochen ij iij oder vj vij mor=
02: gen an ein andeditorial expansion:  ̕er prauchen ÿedes mal j Leffel vol
03: oder ij lot I. Hörman gesagt
04: Item es möge ainer den essig allein prauchen man
05: nemeditorial expansion:  ̅me das honig allain darzue das es lieblicher
06: zu nemeditorial expansion:  ̅men seÿ Der Hörman sagt man soll
07: ain guetten wein odeditorial expansion:  ̕er Maluasier an den essig
08: giessen so man In nemeditorial expansion:  ̅men wolle
09: So achte Er auch den Oxÿmell mit dem essig ge=
10: sotten vil bösser zubrauchen dann den essig al=
11: lein vrsach das honig der Lungen vnd Prust
12: dienlich seÿe
13: Item wann man den essig Acetum squilliticum
14: macht vnd man den essig vom zwibl abseicht
15: so soll man den zwibl khains wegs außtruckheditorial expansion:  ̅en
16: Item Er vermaint der essig mit dem honig gesot=
17: ten vber essen zu der speiß gebraucht der seÿe
18: vil bösser dann den essig allein genutzet
19: wie dann doctor Gerhardus auch angezaigt
20: hat [218v] 01: Zwiblessig
02: Den 30isteditorial expansion:  ꝭen decembris doctor Gerhard Feldwichk
03: ob deß herrn A Fuggers tisch gesagt Item
04: nimb der weissen zwibl zerschneide In mit ai=
05: nem hiltzinen messer dinn wie die öpfel schnitz
06: fass an einen spaget vnd hengs xiiii tag hinder
07: den ofen Nachmals so wige den zwibel
08: vnd thue den In ein glaß vnd geuss xij mal so
09: schwer essig daran alls der zwibl gewegen hat
10: Setz In vj wochen an die Sonnen so Sÿ haiss
11: ist so ist Er gerecht Man solle den
12: essig vnd zwibl also fur vnd fur an ein ander
13: stehn lassen dunckht Er dich vom zwibl zu scharff
14: sein so geuss mer essig daran
15: Item gruen zwibl in essig zuthuen wie deß Kö=
16: nigs Apoteckher sage acht Er seÿ vnd werde zu
17: starckh Es mueß ainer gar ein starckhe Complexi=
18: on haben wölcher es prauche es gehöre fur die
19: grobe Paurn
20: Oximell machen
21: Item nimb ij mass guets verschaumbts honig vnd [219r] 01: Ein mass essig vnd seuds wie vor laut vnange=
02: sehen was deß Königs Apoteckher sage Der
03: Apoteckher nimbt ein vierthl essig aber doctor
04: Gerhardus nimbt einen dritthl essig
05: Dises Oxÿmells nimb am morgen niechter ain leffel vol
06: faste iiij stund darauf das ist dem Haubt sonder=
07: lichen guett scherffet das gesicht macht weit vmb
08: die Prust Ist dem magen guett fur die flegma
09: treibts auß Treibet auch das Grieß Die
10: Khaÿeditorial expansion:  .serliche Meditorial expansion: ajestät editorial expansion: &cetc. hats offt vnd vil zunemeditorial expansion:  ̅men im prauch
11: wann Im der Athm nit recht an will Er
12: der doctor Prauchts in der wochen offt iiij mal
13: Then follows a recipe to facilitate sputum.
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21: [230v] 01: From the artistry recipes that Doctor Theophratus taught Rafael Satele in Memmingen. Copied in February 1536.
02:
03: Oximel simplex
04: Item nimb 1/2 mass honig derschaumbs wol geuss
05: im verschaumen ein wenig wasser darein das
06: reucht im sieden wider daruon Nochmals so
07: geuss ain guetten essig halb souil daran vnd
08: schaumbs Imeditorial expansion:  ̅mer zue Will es nit fein lautter
09: werden So thue von ij odeditorial expansion:  ̕er iij Aÿrn das
10: weiss aber vor wol erklopft darein vnd lass
11: wider sieden So nimbt die Aÿrclar den vn=
12: flat an sich darnach schaumbs fein daruon
13: ist es zu siess so geuss mer essig daran vnd
14: machs das man den essig empfindt thues in
15: ain glasierts khrueglin Sollich Oxi=
16: mell mag ainer morgens j leffel vol oder
17: ij lott nemeditorial expansion:  ̅men zerthailt die flegmatisch materj
18: im magen das sÿ hinwegg khombt Es mags
19: ainer ob tisch fur ain saltzen Praucheditorial expansion:  ̅en herr Corinus
20: It follows a recipe against 'Bräune' (diphtheria or angina).
21: [236v] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09: Before that, a recipe against jaundice.
10: Bibernellwurtzen vber=
11: zugkhern
12: So schabe die wurtzen Im dreÿssigist fein sau=
13: ber schneids zu klainen stuckhlen nach der leng
14: Seuds ein wenig in wasser damit sÿ lind
15: werden Nachmals so nimb einen hubschen
16: zuckher der khains leutterns bedörff thue den
17: In ein Mässige Pfannen vnd geuss ein waß=
18: ser daran seude In biß du maÿnest das waß=
19: ser eingesotten seÿ Diss erkhenne beÿ dem
20: dunckhe mit einer eÿsine spatl darein vnd
21: schlentz hinweg Wann es dann ein federle
22: gibt wie ein weisser schne so ists wasser [237r] 01: daruon Oder lass an der Spatl gemach abher
02: sinckhen So es ein weiss fadenle hat so ists
03: gnueg Alß dann so wirff die wurtzen darein
04: seuds fein gemach vnd khers Imeditorial expansion:  ̅merzue vmb biß
05: sich zugkhert hat Lass dar nach erkhuelen vnnd
06: behallts in ein hefenlin
07: Item das wasser dar Innen man die wurtzen an=
08: fangs gesotten hat das soll man an zuckher
09: giessen Ist es zu wenig So geuss noch ein
10: frischs wasser darzue
11: Nota wiltu gern so magstu an die wurtzen nun
12: ein Prue machen wie man an ein Ingber thuet
13: So dörffte man die wurtzen nit also im zuckher
14: sieden Apotekher zu Schwatz
15: It follows a recipe agains a beginning stone disease.
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22: [241v] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16: Before that, various medical recipes.
17: Peterling wurtz Crafft
18: Item Peterling wurtz vnd khraut in deditorial expansion:  ̕er speiß gepraucht
19: ist vast guett dann Sÿ verhindern die aufpläung
20: deß magens furdern die doẅung eroffnen editorial expansion: dzdaz miltz
21: vnd die leber zerthailen die grob feuchtigkhait vnd
22: andeditorial expansion:  ̕er mer wurckhung [242r] 01: Eppichs Crafft
02: Item er treibt den Harn verzert Pläst vnd die
03: Wind im leib öffnet verstopffung der Leber
04: rainigt vnd seubert die Nieren vnd Plasen vnd
05: furkhombt die Harnwind
06: In the following are recipes to support gastric digestion.
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20: [263r] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17: Before that, a recipe for a special 'Electuarium'.
18: Latwergen d Carini Unclear.
19: Item nimb 1/2 maß wol verschaumbt honig vnd
20: lass ein wenig ein sieden Nimb darnach ij lot
21: zimet rinden j Lot weissen Inhber 1/2 lot [263v] 01: Pfeffer vnd j Lot Thimian oder welschen
02: Quendel diss alles rain Puluert vnd nach=
03: mals wol in das honig gerurtt darnach vom
04: feur gethon vnd behallten vnd dauon ainen
05: morgen vmb den andern ainer klainen nuss
06: groß genomen den andern morgen die zelt=
07: len Diagalangae gebraucht das wirdt dir
08: den Magen erwormen vnd zu recht bringen
09: die Pläst vnd das Prodlen im Pauch vertreiben
10: Ich prauch dise Latwergen auch vnd befinde
11: mich wol dauon
12: It follows a remedy for dog bite.
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21: [269v] 01: Capaunen wasser
02: Item ain gefiderten Capaunen zerhackht vnd in ain
03: khandten gethan das lid wol zuebinden Nach=
04: mals die khandten in am khesselin mit wasser
05: gesetzt vnd darinn sieden lassen so lang alls
06: man achten khan das der Capaun gesotten seÿ
07: darnach auf binden Nit gnueg gesotten ist
08: lenger sieden Nochmals in ein khandtl absecheditorial expansion:  ̅en
09: wirdt khaum j quartlin darauß Sollichs
10: wasser ist gar crefftig Ainem khranckhen
11: nur ainen leffel vol auf ein mal eingeben
12: die Fraẅ Barbara Hörmanin
13: Item ain Capaun zu klainen stukhlen zerhackt
14: in ain hafen gelegt vj oder vij mass waß=
15: ser daran gossen zuedeckht gesotten biß
16: der wol ersotten ist Nachmals die faiste
17: oben herab geschöpfft die maisst Alß dann
18: die Materj wasser vnd fleisch in einem Prenn=
19: ofen außprennt wie ein andeditorial expansion:  ̕er wasser Dassel=
20: big wasser ainem khranckhen menschen fur sein
21: tranckh khalt geben Hörmanin [298v] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08: Before that, various medical recipes.
09: Kreütterwein fur die leber
10: Nimb Wermuett nur die klainen stengeln Alant=
11: wurtz fein dinn geschnitten hirschzung Weg=
12: wartwurtz mit den Plaẅen Pluemlen Ain we=
13: nig Rhapuntica Roßmarin Mellissa Isop
14: vnd Salbeÿ Darnach nimb Puechin oder Ospin
15: Hoblspen die vor in einem wasser gelegen
16: sein Lege allweg ein leget Hoblspen dar=
17: nach der Stuckh ains bis das vässlin voll wirdt
18: so schlags zue geuss ain wein daran den du
19: am liebsten trinckhest Apoteckher zu Kauff=
20: beurn lobt in uast [299r] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15: Before that, a recipe of a wine substitute.
16: Species Bartoldj
17: Item i 1/2 lot zuckher 1/2 lot zimetrörl j editorial expansion:  ꝫquint Ingber
18: 1/2 editorial expansion:  ꝫquint Negeln Puluer alles vndter ein annder ge=
19: mischt vnd Saffran darundter gethon nach be=
20: dunckhen das die Prue wol gelb werde [304v] 01: Ein guets Driet
02: Nimb j lot zimetrinden j editorial expansion:  ꝫquint Muscatplue i1/2 editorial expansion:  ꝫquint
03: Negeln 1/2 editorial expansion:  ꝫquint Ingber ij Muscatnuss vnnd
04: j editorial expansion: libra zugkher stoss alles klein durch ein ander
05: After that, recipes with worm seed (Artemisia Cina) respectively against cough and growths.
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22: [345v]
recipe collection "Wo11b"
01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21: Before that, a recipe for an emetic and against intestinal winds, as well as instructions for tasting wine and getting an egg into a very narrow and tortuous glass jar called 'Angster'.
22: Huener Ob dem tisch Bratten
23: Nim ain Bratt pfannen setz auff den tisch nim ein speck steck In
24: ann ain spiss vnd schlag ain Babier darum vnd zints an vnd treff
25: editorial expansion: dzdaz huen darmit so lanng bis du sieht editorial expansion: dzdaz es gnueg hatt So wirts
26: so guett als am spiss gepratten
27: Das ain Kalb Kopff Plerer
28: Lass dir ain Langs scheiblichs bichsslen machen vnd ann Iedem ort
29: ain Löchlen darein thue ain frosch darein wann du den kalbskopff
30: Inn die Stuben tragen wildt so thues haimlih Inn kalbs kopff
31: vnd wann er dan wirme empfindt so hebt er an zu schreien So Reiss
32: den Kopff vonn ain ander vnd nim editorial expansion: dzdaz buchsll wider herass editorial expansion: dzdaz
33: manns nit merkh
34:
35:
36:
37:
38: [348v] 01: From an anonymous mixed recipe book.
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14: Before that, instructions on how to trap ducks and get chickens drunk or how to color meat red.
15: Kerschenn frisch behalteditorial expansion:  ꝭen
16: Item wann sÿ gleich zeittig sein So brich sÿ ab vnd thues
17: vonn stundan Inn ain Aiches fesslin vnd schlags wider zue
18: verbichs editorial expansion: dzdaz kein wesser darein mug leg editorial expansion: dzdaz fessll Inn ain
19: prunnen darinn editorial expansion: dzdaz wasser vber editorial expansion: dzdaz fessll aussgeng so bleibeditorial expansion:  ꝭen
20: sÿ frisch bis auff den december drogkeditorial expansion:  ꝭen weichssll bruenn
21: Ambrelleditorial expansion:  ̅en odeditorial expansion:  ̕er ander frucht
22: After that, instructions to preserve roses or color wine.
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32:
33:
34: [513r]
recipe collection "Wo11c"
01: Aus 'Allerley Künsten aus Conradt Mayrs Buch geschrieben'; that is, copied from the recipe book of Conradt Mayr.
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24: Before that, various medical recipes.
25: Capponen wasser zumacheditorial expansion:  ꝭen
26: Reditorial expansion:  ꝭecipe Ain Capponen berait in Inn aller form als man
27: In essen welle doch roch soltu in stossen in aim
28: mersser mit sampt nachgeschribnen stuckheditorial expansion:  ꝭen nemlich
29: Rosenwasser Ochsenzungen wasser Mellisen buresch
30: wasser Iedes j editorial expansion:  ꝫquint darnach mim dise khreütter
31: Endiua hirschzungen Iedes ain handtuol dar nach
32: nim zimet negelen muscatnuß vnd muscat [513v] 01: plüe Iedes 1/2 quint darnach rot vnnd weiss Cörellen
02: Pilus Armeni terra sigilata Iedes 1/2 quintlin
03: After that, various medical recipes.
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31: [515v] 01:
02:
03:
04: Rosenn hönig machenn
05: Item nim ain warms wasser thue Rote Rosen
06: darein v̈ber nacht truckhs am morgens aus wirf
07: Andere rosen darein lass v̈ber nacht steen
08: truckhs abermals aus daß thue also zum driten
09: mall Nachmals so nim honig souil dich genueg
10: dunckht geus daran vnnd seuds solanng bis
11: wasser vngeuerlichen eingesotten Ist So nimbs
12: herab vnnd behalts Inn ainem glasierteditorial expansion:  ̅en khriegl
13: odeditorial expansion:  ̕er Inn ainem glas Ist sonderlich gut so ainer im
14: hals offen ist
15: After that, measures in case of hernia in children.
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29: Mandel millich
30: Item ain khleib inn ain tüechlin gethan Inn ainem
31: haffen mit wasser allso ain wenig gesoten vnd
32: nit auss getruckht mit dem selben wasser die
33: mandl milch gemacht vnd die mandl nit zu hart [516r] 01: gestossenn solliche milch laxiert vnnd ist vast guett
02: die Frau Villingerin hats also gebraucht
03: After that, measures against weight loss.
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12: hole kuechlen zubachenn
13: Item nembt ain guten süessen mülchraum last
14: In heiss werdenn das er gleich her wollt sieden
15: vnnd netzen das meel damit an nembt darnach
16: Air vnnd macht den taig recht an als ain hola=
17: hippen taigen vnnd editorial expansion: dzdaz er fein am eisen herum
18: laffe hebts darnach Inn editorial expansion: dzdaz hais schmaltz vnnd
19: last es Recht bachen die ribeisen zu saltzburg also
20: gemacht hat
21: Recipe for the treatment of stroke and of parasites in children.
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32: [522r] 01: Allerlai Künstenn aus der Frau
02: hörmanin Buch Im monatt Maÿ
03: Aeditorial expansion:  .nno editorial expansion: &cetc. 39 Inn Schwatz geschribenn
04: Kütten Latwergenn die man
05: auszpresst
06: Item nimb die Kütten wisch odeditorial expansion:  ̕er wasche si sauber ab vnnd
07: schneid 8 odeditorial expansion:  ̕er 10 fiertl aus Ainer darnach si gross oder
08: khlain sendt vnnd schneid die butzen sauber daraus
09: thue die schnitzlen darnach inn ain messine kessell
10: odeditorial expansion:  ̕er Pfannen nit inn khupffer oder eÿsen doch
11: khupffer ist besser damit eÿsen darnach geuss
12: souil wasser daran das es den schnitzen gleich
13: werde Ist nit nott das daß wasser darüber gang
14: thues v̈ber ain feẅer lass sieden editorial expansion: dzdaz die schnitzlen wol
15: lindt werdenn deckhs zue warmit du wiltt riers
16: vmb das sich die kütten nit anlegen am bodenn
17: so si lind send worden so thues Inn ain hafen Setz
18: in editorial expansion: dzdaz stetz warm bleiben mach ain seckhlin odeditorial expansion:  ̕er viere
19: aus zwilch die gerecht inn die press seien darnach
20: leg brigelen Inn die Press thue die khütten In editorial expansion: dzdaz
21: seckhlin dach nit zuuiil vnnd Press fein gemach
22: bis es nimer geet editorial expansion: dzdaz thue mit allen khüttinen
23: so du es gar hast so miss den safft vnnd souil du
24: mass safft hast souil nim Pfundt zuckher vnnd
25: thue den safft vber editorial expansion: dzdaz feuer in ainem Messineeditorial expansion:  ̅n
26: geschirr vnnd mach daß feuer nit zu gros sunder
27: Ain resch khlains feur editorial expansion: dzdaz fein langsam siede
28: vnd wann es halb eingesotten ist so thue den zucker
29: darein doch nit vndeditorial expansion:  ̕er ainest sundeditorial expansion:  ̕er langsam vid
30: rüer es dann es legt sich deditorial expansion:  ̕er zuckher sunst gereditorial expansion:  ̅ne
31: an Am ersten mag man es wol gar nit rüeren
32: es wirt zech von vil rüeren si soll mirb sein
33: vnd wann du wissen willt wanns genug gsoteditorial expansion:  ̅en
34: ist so thue ain wenig auff ain zinins theller vnd
35: so es erkaltet vnd am heütle v̈berkhompt so hats gnug [522v] 01: thues herab vom feuer laß Also den sut daraus kommen
02: alss dann so schepff es mit ainem eißinen löffell Inn die
03: gestettelen vnnd lueg wann aine heutlin auff=
04: würft odeditorial expansion:  ̕er v̈berkompt so les es mit ainem messer vmb
05: her vnnd thues an ain örtlin Im ledlin hebs fein sauber
06: mit ainem leffell vnnd messer herab thues Inn ain
07: schisselin mit ainem silberin löffell geet es gern herab
08: also thue In allen wart nit zu lanng doch zu früe Ists
09: Auch nit gut laß die gstettlen also inn ainer warmen
10: stuben odeditorial expansion:  ̕er am lufft steen deckhs nit zue bis v̈ber 4
11: odeditorial expansion:  ̕er 5 tag doch das si nit staubig werdt dann si sendt
12: nit schen wanns staubig werden wann das gstetel
13: nimer rindt so deckhs zue du khanst noch aus den
14: heütlen Auch ain gstetelin vol machen thues v̈ber editorial expansion: dzdaz
15: feuer geus Ain Rosenwasser odeditorial expansion:  ̕er sonst ain wasser
16: daran nit zuuill lass sieden nach deim gut betunckheditorial expansion:  ꝭen
17: darnach geus auch Inn ain gstettelin so ist si gut
18: als die andeditorial expansion:  ̕er Aber nit so clar
19: Aber ain Küttin Lattwerg
20: Item thue im wie mit deditorial expansion:  ̕er vorgemelten mit dem
21: schneiden thues Inn ain hafen deditorial expansion:  ̕er sauber vnnd ge=
22: schmach seÿ spreiss vill rüetlen darüber setz ain
23: Hafen zu vol wassers so er seüt so stürtz den haffen
24: mit den khuttinen darauf lass also tempfen bis
25: die schnitzlen lind werden das wasser mues steets
26: sieden Im hafen es ligt nit daran die häfen
27: seien glasiert odeditorial expansion:  ̕er nit vnnd so si lind sindt so
28: lass durch ain tuch treiben das wol hindurch
29: khumeditorial expansion:  ̅m mit deditorial expansion:  ̕er handt odeditorial expansion:  ̕er mit ainem hiltzin reib=
30: löffl odeditorial expansion:  ̕er kleffel aus ainem Reibstain vnd wans
31: gar durchtriben ist so miss mit ainem schisselin
32: den safft vnnd souil du schisselen mit safft hast
33: souil schisselen mit zuckher muestu haben deditorial expansion:  ̕er=
34: gleichen souil schisselen mit wasser odeditorial expansion:  ̕er vmb 2 [523r] 01: odeditorial expansion:  ̕er 3 schisselen mer wassers das wasser soll man
02: an zuckher thun vnnd thues auch in ain messings
03: geschirr thues vber das feüer lass sieden vnd khlopf
04: ein weiss vonn ainem frischen Aÿ vnd schit der
05: gesotten zuckher an das khlar vnnd thues wider
06: v̈bers feuer lass noch ain sut thun vnd thues her=
07: ab vnnd seüchs durch ain tuch In den khütensafft
08: vnd rüers wol durcheinandeditorial expansion:  ̕er vnnd thues also mit=
09: ainandeditorial expansion:  ̕er in ainem messingen gschirr v̈ber das
10: feuer vnnd lass fein gemach sieden vnnd man
11: mueß stets fein gemach rüeren mit Ainem hiltzin
12: scheifelin odeditorial expansion:  ̕er löffl editorial expansion: dzdaz es sich nit anleg vnnd wann du
13: mainst si genueg so tue ain wenig auff ein zinins
14: dellerin so es kalt Ist vnnd es truckhen Ist so hat es
15: genug thues von dem feuer lass steen bis deditorial expansion:  ̕er sutt
16: wol vergeet darnach thues auch Inn am schechtelin
17: daß glat werdt du darffst nit zustreichen Auch
18: khein haut abtziehen thuestu nit Recht so wirt si
19: vast schen
20: Ain Andere Küttin Latwergeditorial expansion:  ꝭen zumacheditorial expansion:  ꝭen
21: Item nim die geschnitnen kiten viertaile vnd thues
22: inn ain messings geschirr odeditorial expansion:  ̕er khuepferins thue
23: souil frisch wasser daran das v̈ber die schnitzle gang
24: odeditorial expansion:  ̕er Inn 100 kittine 10 mass wasser wie du wildt
25: lass also sieden bis die schnitzlen lindt sendt worden
26: das mans wol durch khan treiben vnnd Ie wermer
27: mans durchtreibt Ie bas die krafft daraus kompt
28: darnach so thues v̈ber das feuer vnnd rüers wol
29: dann es brindt sonst an vnnd wann es halb gesoteditorial expansion:  ꝭen
30: ist so thue ain zuckher daran so süess du es wilt
31: haben also machs vnnd nach gut bedunckhen thues
32: vom feuer thues auch in schechtelen streichs zu mit
33: zuckher wasser mit ainem leffel editorial expansion: dzdaz glat werdt
34: lass 4 odeditorial expansion:  ̕er 5 tag offen doch editorial expansion: dzdaz nit staubig werdt [523v] 01: so sendt si vast guet Item darnach nim den groben
02: v̈berblibnen khüttin zeug thue in Inn aim gschirr
03: v̈ber daß feuer vnnd geuss vil wasser daran vnd
04: lass wol anainandeditorial expansion:  ̕er sieden treibs darnach durch ain
05: engen durchschlach odeditorial expansion:  ̕er durch ein grobs thuch weils
06: durchin geet alss dann thues Inn ain kessell Ist
07: es nit thüneditorial expansion:  ̅n so geus mehr wasser darein das genug
08: sieden khünden laß Erlich sieden vnnd rüers
09: erlich vmb vnnd wann es wol Ist eingesotten so
10: thue hönig daran alss süess due es haben wilt
11: vnnd lass si wol abtrückhnen ob ainem klainen
12: kol feur thues darnach auff khlaine zinine tisch=
13: dellerlin streü geribens guts letzelteditorial expansion:  ̅en meel dar=
14: under vnnd darauf sendt gute bletzlen kers
15: Ie vmb bis si wol truckhnent bej odeditorial expansion:  ̕er Auff ainem
16: warmen offen kers aber alweg vmb
17: Ain Küttin lattwergenn
18: Item nim guett Kittineeditorial expansion:  ̅n vnnd schels vnnd Alsdaneditorial expansion:  ̅n schneids
19: zu 6 odeditorial expansion:  ̕er 8 viertaileeditorial expansion:  ̅n nim die schelffen vnnd so du wilt
20: schlecht khüttineeditorial expansion:  ̅n schneids vnnd stoss in aineeditorial expansion:  ̅m mörsser truckhe
21: darnach den safft daruon odeditorial expansion:  ̕er Press aus thue dann den
22: selben safft an die geschelten schnitzlen thues In ein
23: saubern hafen alles mitainandeditorial expansion:  ̕er vnnd deckhs wol zue
24: setz inn ain gluett also las dempffen bis die schnitzlen
25: wol lind werdenn darnach so nim ain spinet leinwat
26: vnnd treibs dardurch vber ein hiltzins geschirr alß
27: vil du kanst vnnd magst Nachmals so miss den
28: durchtribnen safft mit einem schisselin vnnd souil
29: schissele mit safft ist souil schisselen mit zuckher nim
30: vnnd thue nit mehr wasser an den zuckher dann
31: alsuil als wellestu In leütteren dann lass also ain
32: ledlin anainandeditorial expansion:  ̕er thun vnnd seüch in dann an den
33: safft thues alles miteinandeditorial expansion:  ̕er v̈ber editorial expansion: dzdaz feur in ainem
34: messin geschirr vnnd rüer es Ie ain wenig editorial expansion: dzdaz es
35: sich nit anleg las also sieden bis du mainst es sej [524r] 01: genug dann thue ain wenig auff ain zinins theller
02: das khüell werdt vnnd so es ain feines heutlin hatt
03: vnnd das es nimer am finger klebt so thues herab
04: vnd thues mit ainem hültzin leffele In schechtelin
05: odeditorial expansion:  ̕er warein du wilt
06: Cappauneeditorial expansion:  ̅n Ausprennen
07: Item nempt ein alten Capaunen vnnd das man In
08: vmbiag darnach soll man in ersteckhen vnd den
09: khragem vmbreiben er solt am vmbiagen selb sterben
10: si thuns aber seltten das si selb sterben darnach
11: soll man ropffen also warm den khropf vnd das
12: Inngewaid sauber heraus thun Auch den khopf vnnd
13: die füess vnnd editorial expansion: dzdaz faist alles daruon thun vnd maeditorial expansion:  ̅n
14: soll in nit weschenn darnach soll man In zu viertl
15: erschneiden Inn ain saubern hafen thun vnd bej
16: 7 mass wasser vngeuerlich daran giessen hernach
17: soll man nichts mehr daran giessen vnd las Inn
18: langsam sieden vnnd wann er wol gesoten ist
19: so thue In inn ain mörsser vnnd stoss inn wol
20: vnnd behalt die Prüe sauber so si faist were so
21: blas alles sauber herab alss dann so er gestosseditorial expansion:  ꝭen
22: ist so thues als in den Prennhuet vnnd geus die
23: guet Prüe daran das zwen zwerch finger nit
24: voll seÿ vnnd wann man sicht das es halb aus=
25: brennt ist so giess man mehr vonn deditorial expansion:  ̕er guteditorial expansion:  ̅en Prüe
26: daran bis si also gar hinein khumpt vnd ausge=
27: prennt wirt vnnd das man ain gleichs feuer
28: vndeditorial expansion:  ̕er dem ofen hab will aines gern zimet in den
29: odeditorial expansion:  ̕er khreüter darzu legen vnnd darmit auspreneeditorial expansion:  ̅n
30: so leg man es nun in Prennhuet man nimbt ge=
31: wonlich 3 lot rörlich Inn ein kaponeeditorial expansion:  ̅n wers gern
32: schmeckht vnd soll si erstossen doch nit khlain vnnd
33: man sols gemach Prennen so wirt das wasser [524v] 01: lauter vnnd schen editorial expansion: &cetc.
02: After that, recipes for electuaries with specific medical purposes.
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32:
33: [525r] 01:
02:
03:
04:
05:
06: Before that, a recipe against ulcers.
07: Confect Stritzelenn
08: Item nim am Pfundt zuckher vnd ain quertlin was=
09: ser daran vnnd seuds anainandeditorial expansion:  ̕er bis das wasser
10: alles ein seundt so schwings mit dem leffell vallent
11: flemlin dauon so ist er genug gesoten so thue dann
12: ein halbs lot ain gstössneeditorial expansion:  ̅n Ingwer drein wo du aber
13: den Ingwer nit gern Issest so nim gute gestossnen
14: rerlach vnnd thues vor ab dem feuer editorial expansion: dzdaz Ime deditorial expansion:  ̕er sut
15: verganng ee das du editorial expansion: dzdaz Puluer darein thuest ob dem
16: feuer lieff es dir v̈ber rüers wol durcheinandeditorial expansion:  ̕er vnd
17: eill ehrlich leg mit ainem hiltzin scheifelin Auff Ain
18: zinins theller es erhertet baldt darum eill damit
19: After that, a recipe against fever.
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32:
33: [533v] 01: Rosenn Wasserr
02: Item nim Rosenn vnnd thue ain wenig gaffer
03: darunder Prenns wie sonnst schmeckht seer
04: wol vnnd Ist küell
05: Gutts Rosenwasserr
06: Item nim Negelen Assa dulcis Storax odeditorial expansion:  ̕er was
07: species du willt legs in ainen guten gepranteditorial expansion:  ̅en
08: wein odeditorial expansion:  ̕er Maluasier lass s darin ligen daneditorial expansion:  ̅n
09: es zeucht die khrafft ganntz heraus vnnd waneditorial expansion:  ̅n
10: du wilt so geus desselben Pranten weins In
11: ain Rosen wasser so nimbt es zuhandt den
12: geschmackh an sich Jeaddeddes ain halblet In ain seidle
13: After that, recipes against viper bite, tooth decay and the smallpox in children.
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32: [534r] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10: Before that, various medical recipes.
11: Bradtuisch gredt Lindt machenn
12: Item nim ein Forhen odeditorial expansion:  ̕er ain karpffen ab waidne
13: Inn aus vnnd leg Inn alss dann 3 tag vnd 3
14: nächt Inn ain gar starckhen essich als man den
15: bekhommen khan Nachmals so mach den Inn
16: ain Pasteten ein vnnd editorial expansion: dzdaz ain Prüe inn deditorial expansion:  ̕er Pasteteditorial expansion:  ̅en
17: seÿ lass den 2 stundt odeditorial expansion:  ̕er mehr also Inn deditorial expansion:  ̕er Pasteteditorial expansion:  ̅en
18: Pachen Nachmals lass den wideditorial expansion:  ̕er erkhalteditorial expansion:  ̅en den andeditorial expansion:  ̕ern
19: tag lass Inn also wideditorial expansion:  ̕er zwo stundt odeditorial expansion:  ̕er lenger Pachen
20: Aber Ie mehr Prie darinn souil desto Pesser ists
21: daruon sollen die grädt also waichn werden editorial expansion: dzdaz
22: man si essen kan editorial expansion: &cetc.
23: After that, a recipe for an ointment.
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32: Rosen hönig machenn
33: Item am ersten verschaumb editorial expansion: dzdaz hönig ordennlich
34: F [534v] 01: Lasss darnach die Rosenn darinn siedenn vnd Also
02: 8 tag daran steen lass darnach wideditorial expansion:  ̕er erschleiffeditorial expansion:  ꝭen
03: vnnd truckh die Rosen wol aus
04: After that, various medical recipes.
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
19:
20:
21:
22:
23:
24:
25:
26:
27:
28:
29:
30:
31:
32:
33: [548r] 01:
02:
03:
04:
05:
06:
07:
08:
09:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17: Before that, a recipe for Oximel.
18: Item ain Recept wie man die nuss
19: Latwergen machenn soll
20: Item die nuß soll man brechenn 9 odeditorial expansion:  ̕er14 tag vor Sant
21: Johanns odeditorial expansion:  ̕er darnach nach dem es früe odeditorial expansion:  ̕er spet Im
22: Jar ist ee editorial expansion: dzdaz sj schalen odeditorial expansion:  ̕er keren v̈berkhomment das
23: si Inwendig nit mehr dann heütlen habent darnach
24: so schneid die nuss entzwaj legs in ain kalts wasser
25: 10 odeditorial expansion:  ̕er 14 tag solts alletag ausweschen vnnd wider in
26: ain frisch wasser legen bis si ausswendig v̈beral
27: geelfar sendt vnnd nit mer grien sehendt wesch
28: darnach aus ainem frischen wasser oder vieren
29: lass si darnach wol vertropffnen leg si darnach
30: auff ain brett ker das zerschnitten teill vndeditorial expansion:  ̕er sich das
31: das wasser sauber dauon lauff so ker si wideditorial expansion:  ̕er vmb
32: vnnd lass also ligen bis si wol trückhneeditorial expansion:  ̅n doch nun
33: am lufft vnnd nit an deditorial expansion:  ̕er sunnen
34: Item darnach so man die latwergen macheditorial expansion:  ꝭen will so [548v] 01: nim in ain mass hönigs 110 odeditorial expansion:  ̕er so si klain sendt 130
02: so si aber gar gross senndt 70 odeditorial expansion:  ̕er 80 allweg 2 halb
03: für ain ganntze nuss gezelt vnnd wenn man sÿ
04: machen will so leg die nuss vor v̈ber nacht In ain
05: khalts wasser ain morgen so wesch si daraus thuet
06: ain süedigs wasser daran laß ein stundt darin ligeditorial expansion:  ꝭen
07: wesch si darnach aber auß ainem wasser odeditorial expansion:  ̕er aus
08: dreien Darnach verschaum
09: daß hönig vnnd nuß vor mit aim heltzlin vnnd
10: schneid ain krinnelin darein vnd thue dann ain
11: mass wassers inn das honig allweg alsuil maß
12: hönigs alsouil mass wassers vnnd lass ein sieden
13: bis wideditorial expansion:  ̕er auff das krinnelin thue den grösten schaim
14: oben herab lass gemechlich siededitorial expansion:  ̅en darnach so thun
15: die geweschnen nuss darein lass ain wall odeditorial expansion:  ̕er vier
16: darüber geen darnach so thue die nuß mit Ainem
17: schaim leffel daraus vnnd hackhe si ain klain wenig
18: klainer den haiden kerner darnach so rüer si Inn
19: das hönig lass ain stundt odeditorial expansion:  ̕er 2 gemechlich siedenn
20: vnnd thunt ain wenig auff ain theller vnd so ho=
21: nig nitmehr dauon rindt vnnd du den boden an
22: dem kessel sichst so hat sÿ genug gesotten darnach so
23: nim 4 lot geweschne Imber vnnd 2 lot gute zimet
24: vnnd stoß ss nit seer khlain vnnd süble es nit thunn
25: die latwergen von dem feuer lass si ain wenig
26: v̈berschlagen rüer editorial expansion: dzdaz gewürtz darein bis kalt wirt
27: so thun si In ain glas odeditorial expansion:  ̕er gelasierten hafen deditorial expansion:  ̕er ersoten
28: seÿ vnnd wenn man die latwergen gern Res hat
29: mag man 5 lot Imber nemen woe es ains
30: geren hat
31: After that, a recipe for Aqua Vite by Doctor Tanstetter.
32:
33:
34:
Wo11 - "Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Handschriftenabteilung, Cod. Guelf. 31.3 Aug. 2°"