Référence bibliographique: Anónimo (Éd.): "Carta V", dans: El Corresponsal del Censor, Vol.1\05 (1786-1788), pp. 59-74, édité dans: Ertler, Klaus-Dieter / Hobisch, Elisabeth (Éd.): Les "Spectators" dans le contexte international. Édition numérique, Graz 2011- . hdl.handle.net/11471/513.20.580 [consulté le: ].


Niveau 1►

Carta V

Niveau 2► Señor Censor.

Metatextualité► Yo no sé que Zorzal fué el que me dexó dias pasados en la Librería de Llera el adjunto papel con la carta que le precede. Ello es que le leí, que me gustó muy mucho, y que le considero digno de la estampa por mil razones: la primera por la elegancia de su Latin, pues no parece sinó que su Autor nació en el mismísimo Lacio; la segunda, por lo sólido de sus argumentos; la tercera : : : si las digo todas, haré muy difusa esta Carta, y así por [60] evitar prolixidad dexo las novecientas noventa y ocho para otra ocasion, ◀Metatextualité y mientras llega ésta, mande Vmd. á su afectísimo de corazon

Harnero.

Niveau 3► Lettre/Lettre au directeur► Al Corresponsal del Censor.

Muy Señor mio: quando los Eruditos claman sobre que está perdida en España la Latinidad, debemos no tener ocultas las pocas obras que acreditan lo contrario. Tal es la elegante composicion poética que incluyo á Vmd., y que publicada, serviría de muestra de un Latin clarísimo, que ya va escaseando, y ofrecería al mismo tiempo una provechosa leccion á los que abandonando los estudios que dan honradamente de comer, se entregan á la estéril ocupacion de las Ciencias exâctas, de las Humanidades, y otras fútiles taréas recomendadas por los Modernos. El Latin que algunos han intentado ridiculizar, dándole el injurioso nombre de [61] Macarrónico, es el que siempre ha proporcionado honra y provecho á los que le poseemos; y esto basta para que conribuyamos á que no se pierda del todo. Haga Vmd. esta buena obra; y cuente en el número de sus Servidores á su mayor apasionado

El Licenciado Duron de Testa.

Niveau 4►

Metrificatio Invectivalis contra Studia Modernorum,

Metatextualité► Ab egregiíssimo D.D.D. Mathîa de Retíro crispa Latinitâte, & hexametrâta cadéntia compósita: super quam Metrificatiônem áliquas adverténtias suas crítico-scholásticas ad calcáneum paginârum adjectivâvit unus Amícus, Discipulus, atque Admirátor ejus; qui autem in ista editiône señalâvit omnes verbos cum suis accéntibus acûtis, grávibus & circum-[62]fléxis, in utilitâtem magis cómmodam eôrum qui non sápiunt Librum Quintum de quantitâte syllabârum. ◀Metatextualité

Citation/Devise► Ista liberálium ártium consectátio moléstos, verbósos, intempestívos, sibi placéntes facit; & ideò non discéntes necessária, quia supervácua didicêrunt.

Séneca, Epíst. 88. citátus
à Mirabellio in Polyanthéa,
verbo Disciplína. ◀Citation/Devise

Satire►

Metrificatio Invectivalis contra Studia Modernorum
Quod Salamanquínis idiôma retúmbat in aulis,

Hoc me ajudâbit, versus cùm scribo Latínos,
Quos neque Alexánder, nec Quintus Cúrtius ipse
Nunquam scribéndi fuêrunt vel fuêre capáces
In tota vita (supple sua.) Et ecce comiénzo,
Doctóres imitándo graves, quibus ínclyta borla
Molléras hondis plenas speciêbus adórnat.

O Hispáni, Hispáni! quæ vos locúra modérna,

Quæ furibûnda manía novos studiâre librétes
Incaprichâvit! Sic vestras Fráncia testas
Offúscat miserabíliter, soplátque dinéros!
Numquid in his libris, pasta splendénte polítis,
Atque deaurátis florónibus, una Facultas
Illârum quas MAJORES llamâre solémus,
Appréndi póterit? numquid Carréra lucrôsa
Logrâtur per eos? Cum forris pergaminôrum,
In magno fólio genuína sciéntia vivit,
Sicut in octávo móritur sapiéntia tota.

Ista quid enséñat doctrína extránea vobis?

Enséñat Lógicam sine Bárbara, nec Baralipton,
Tam fácilem clarámque, quòd intelléxerit illam
Unusquísque Sachristânus, vel sit Monaguíllus.
Enséñat Physicam; sed materiáliter ut sic.
Divertiméntos buscat quos máchina donat,
Experimentáles osténtans mille tramójas,
Quómodo mille álias quas fingunt Titiritéri.
[64] Et pesant áërem, & chispas de córpore sacant,
Et petra-imáne sciunt libram suspéndere ferri,
Múltaque fúrfuris ejúsdem, ejusdémque tenôris.

Enséñant uni Naturáles (uti llamant)

Histórias: pulgas cápiunt, zancásque pequéñas,
Atque pilos contâre volunt; & monstra videndo,
Aut esquelétos, boca pasmántur apérta.
Enséñant álij mixtûras ingrediéntûm,
Factas per Chymicam (méliùs dicébo Chimæram)
Táliter ut bastant gatupéria tam maledícta
Ad septemcéntas simul appestâre Botícas.
Quid sápiunt isti? Pannos, sedásque teñîre,
Vel fácere ex barro platos, vel vitrificâre,
Quod magis est próprium officiôrum mechanicôrum.
O Deus! imprímitur libris farándula talis,
Tamquam si posset formáliter esse Facúltas!
Quid non discurrunt? Imitâre volándo palómas
Cum turgénte globo inténtant; sed brácchia, pernas,
Et cascos étiam sibi rumpunt, nube cadéntes.
Jámque volavêrunt. Invéntio Gállica vivat!

Sunt quidam fátui quibus ars Botanária servit

Ut pasmarótas fáciant, multámque fachéndam;
Et quia de porris sápiunt distínguere malvas,
Se credunt doctos. Verùm ô doctrína profúnda,
Quæ solùm consístit in arrancándo raíces!

Sunt autem quidam studiántes Astronomîam,

Hoc est Astrólogi. Quæ gens temerária! terram
Qui fáciunt caminâre, & solem stâre quiétum!
Et jam eclipsôrum perdêrunt ecce timôrem,
Atque cometârum, qui quando vidéntur in alto,
Barba, sive rabo, lampíñi, sive rabónes,
Magnos estrágos amenázant semper in orbem.

Dant de Agricultûra tractátus, quómodo si esset

[65] Ars nova difficilis seminâre, cavâre, & arâre,
Atque ita Gañánes consúltent Bibliothécas.
Et cáthedras commércij habent; ideòque barátum
Non vendunt pannum, sed desollâmur iníquè.
Hoc non obstánte (ô mores, ô témpora!) turbam
Mercachiflôrum præténdunt nobilitâre,
Et natos natôrum, & qui nascéntur ab illis.

Ista Novatóres inventavêre modérni,

Credéntes nostris Majóribus esse magístros,
Qui jam matérias, antíquo témpore, de omni
Scíbili apurârunt. Sed sunt peccáta minúta,
Quæ nihil impórtant: passémus ad áltera magna.

Cur grandem appláusum nunc certæ Lítteræ habêbunt

Quæ Humánæ, aut Bellæ dicúntur? Néscio quare.
Quomodocúmque sit, Humanístas hos ego tales
Semper aborrézco cùm toto corde animáque
Plusquam álios Scíolos, quos suprà jam nominâvi.
Primos inter eos vídeo campâre Pöétas,
Castam infernálem Scriptôrum. Témpora perdunt,
Consónicos, sive Assónicos buscándo vocáblos.
Ut quid perdítio? Ut fáciant Tragicália metra,
In quibus appréndunt hómines mactâre sëípsos,
Sive bufonátas Comicáles, & faramállas,
Aut inamorándi tretas, ut boda resúltet.
Cum coplis, xácaris, románcibus, atque sonétis
Barábbas confúndat eos, qui semper in illis
Elógios fáciunt tam solùm de Guapetónis,
De Pastoráli vita cùm mille patráñis,
Vel de Mozâbus, vel vino lætificánte.
Non, botaráti: non est vestra pöética vena;
Vena est locôrum: ergo potéstis adîre Tolétum.
Et quando in Sátyras prorúmpitis? O petulántes!
Non est miráclum quòd burlam musa malígna
De ómnibus assúmptis fáciat, fortémque rechíflam,
[66] Cùm nos Doctores borlâtos non venerâtis,
Dicéndo quòd non sápimus hablâre Latínum,
Póstquam tres annos Nebríssæ appréndimus Artem,
Et Platiquíllas, & reglas præteritôrum,
Inque aula argúimus semper currénte Latíno.

Isti Humanístæ nos præcisâre volêbunt

Ad quòd præcéptos studiêmus Rhetoricôrum?
Et tunc scribêmus sermónes sícuti Galli,
Ac dábimus gustum Auditóribus infatuâtis,
Qui horríbilem librum de Fratre Gerúndio alábant.
Ah! Deus à nobis tales apártet idæas!

Et qui blasphémant sic contra antíqua statûta,

Ad nostras barbas non se deféndere ponunt
Quòd Crítica est Ars per se? sed verúntamen illa
Non ut MAJOR adhuc est declarâta Facúltas:
Et míseros nos, si talis declararêtur!

Ad quales partes, in fine, redúcitur omnis

Humanistârum sapiéntia tam celebrâta?
Rhetorica, & Crítica, & Grammática, Versificâre,
Histórias, multásque Novélas, atque Viáges
Quotídie légere, & constánter in ungue tenêre,
Et Gazetârum morrálla, & Mercuriôrum,
Sive Papelótûm, quos náscere manè vidêmus,
Nocte sepultántur. Sed quando triúmphat eôrum
Charlatanális jactántia, vanaque semper
Intolerabílitas, est quando hablâre comiénzant
Multíloquas Linguas, quamquam sint Hæreticôrum,
Vel Paganôrum . . . . . 

Me quoque fastídit gens Antiquária valdè,

Quæ rótulos véteres legit, atque Nerónis ochávos,
Sive manuscríptos, quando est mala líttera in illis
Cùm garrapátis, tamquam Græcum, aut Arabéscum.
Et patiéntiam habent studiándi Mythologîas,
Quæ sunt Históriæ gentiles, magna Deôrum
[67] Peccáta, & benè ridículas incredulitâtes.

In número illôrum, qui in vanum multa labórant,

Pono Mathemáticos; quóniam Humanística secta,
In quantùm ad delíria, eos compréndere debet.
Non credunt in Aristótelem, nec dícere possunt
Unum Ergo in forma, pateándo, & voce sonóra,
Sicut acostúmbrat Schola nostra; sed ómnia solùm
A ratiône probant, Auctóres despreciántes.
Atque esséndo in totum argumentátio talis
Frígida, & obscúra, & tacitúrna, recúrsus eôrum
Est áliquas extrambóticas formâre figúras,
Tamquam infallíbiles. Sed non replicâtur ad illas?
Non: quia non sápiunt, uti Nos, distínguere semper,
Quando necesse foret concédere, sive negáre.
Gens quæ compásso sic dísputat, & sine lingua,
Nequáquam in grémium Doctôrum intrâre meréscit.

Istis suppósitis, ô vos qui futilitâtes

Apprendéndo Modernôrum, extrañâre solêtis
Quòd non dant vobis nec pesétas, nec honôrem,
Nolîte esse ásinos. Atténdite quómodo multi,
Qui sólida & fundamentália dógmata cursant,
Scripta volumínibus bene pínguibus, atque onerósis,
Utília offícia exércent, & condecorâta,
Et, quamvis vos peset, habent, ac semper habêbunt
Non solùm magnas rentas, sed glóriam & augem.
Hunc punctum pensâte benè; &, si póstea vultis,
Vos fácite Astrónomos, Chymicos fácite, aut Botanístas,
Experimentáles Physicos, sive Agricoléntes,
Rhetóricos, Criticósque novos, etiámque Pöétas.
Extrangerôrum legitôte volúmina semper,
Ut perdâtur adhuc propter vos Pátria nostra,
Et, si non Maurus, conquístet Gállicus illam. ◀Satire

Nota
Critico-Scholasticæ,
Quæ collocâri debent ad calcáneum paginârum.

Metrificátio Invectivális) Bónitas, & véritas, & opportúnitas hujus títuli sic probâtur in forma syllogística. Omne quod est compósitum in versu, est Metrificátio; sed ista Invectíva est compósita in versu: ergo est Metrificátio. Prætérea: Omne quod efficáciter reprehéndit, est Invectíva; sed ista Metrificátio cum efficácia reprehéndit; ergo est Invectíva. Fináliter: Illa dícitur Invectíva, própriè loquéndo, quæ impúgnat res vitiósas; sed ista Metrificátio impúgnat stúdia Modernôrum, quæ sunt valdè vitiósa: ergo, própriè loquéndo, debet vocâri Invectíva. Etiam defendêmus more scholástico tóties quóties necessárium fúerit, quòd ista Metrificátio doctíssimi Magísteri mei est óptima, utilíssima, & plausibilíssima ratiône objécti, & ratiône subjécti; ex parte rei significâtæ, & ex modo significándi; in sensu compósito, & in sensu divíso; & per se, & in se, & secúndùm se, & secúndùm quid, &c. cum áliis distinctiónibus subtilíssimis, quas Humanístæ Modérni non cognóscunt neque per forrum.

  1. I. 

    Quod Salamanquínis) Hîc pónitur Salamánca pro famosiôri; & intellígitur de qibuscúmque Universitátibus, ubi lóquitur lingua non minùs Latína, [69] quàm illa in qua se explicâbat ipse Áristóteles.

  2. 1  

    Retumbat) Vocábulum multò adæquâtum, quando tractâtur de strepitôsa resonántia, quæ resúltat ex máximis clamóribus, quibus omnes Universitâtes sapientíssimè utúntur ad indagándam veritâtem.

  3. 4. 

    Fuêrunt, vel fuêre) Elegantíssima fórmula cum duôbus verbis synónimis, & æquáliter significatívis, ex quibus pius Lector potest elígere unum ad plácitum. Fuêrunt & fuêre hîc sunt dissyllabi, vel per synæresim, vel per liquidatiônem, sicut practicâtur in Suetus, Suavis, Questus, &c,

  4. 8. 

    O! Hispáni, Hispáni) Vidêtur mihi quòd Magíster meus egregiíssimus vóluit fácere hîc quamdam imitatiônem ex uno versículo, qui légitur aut in Teréntio de Bello Jugurthíno, aut in Cicerône in Epístolis obscurôrum Virôrum (quia de hoc non recórdor benè ad punctum fixum:)

Ah! Córydon, Córydon, quæ te deméntia cepit!

  1.  

    Et simíliter in certo libro qui intitulâtur Gradus ad Parnassum, legi álium versum dicéntem:

O míseri! quæ tanta insánia, Cives?

  1. 23. 

    Enséñat Physicam) Secúndùm consuetúdinem Majôrum nostrôrum, in Physica debêmus metaphysicâre; sed Modérni introduxêrunt nobis suam Physicam purè materiálem, quod repúgnat rectæ ratiôni, hoc est, ratiôni Peripateticôrum, quæ est vera rátio; quóniam super illam fundâta est sublímitas Scholástica, & per consequéntiam omnes Facultâtes Majóres, in quarum número non debet intrâre nec Mathemática, nec Astronomîa, nec Chymica, nec Botánica, nec História Naturális, nec áliæ inventiônes hujus géneris, quæ inter Doctóres appellántur vulgáriter de moda, & quæ apprendúntur stúdio [70] furtívo (id est per contrabándum) extra cursus Universitâtis.

  2. 27. 

    Aërem) Illud secúndùm Ovídium longum est; sed Magíster meus breviâvit, juxta illud: Vocálem rapuêre, &c. Fortè Ovídius non recordabâtur de ista régula, quam necessáriè légerat, quando studêbat Latinitâtem. Verùm in isto loco póssumus légere auram pro áërem, & sic exíbimus de difficultâte.

  3. 28. 

    Et petra-imáne) Vocábulum puríssimæ Latinitâtis; quóniam Magnes, magnêtis non est Latínum, sed Græcum, ut verificétur quod dictum est in Arte Nebrissénsi: Græcaque in E S primæ, vel ternæ.

  4. 36. 

    Gatupéria) Vox magis significatíva quàm mezcolánza, quamquam nec una, nec áltera reperiúntur in Calepíno de Salas.

  5. 44. 

    Cum turgénte Globo) Id est inflato. De istis Globis volatílibus vide Gazétas Matriténses, & Parisiénses, & Londrénses, & Itálicas, & Turcas, & Americánas, & totîus Orbis terrârum; atque in Cornucópia Nicolái Perótti (pag. mihi 458.) históriam curiósam de hómine volánte, qui vocabâtur nómine Icarus.

  6. 48. 

    Multámque fachéndam) Dícitur quòd in ipso Matríto jam defendúntur Conclusiónes públicæ de re Botánica, cum assisténtia personârum gravissimârum; unde collígitur quòd contágium studiôrum modernôrum íncipit fácere progréssus, atque usurpâre honórem, qui solùm debêtur Facultátibus Majóribus.

  7. 52. 

    Astronomîam, hoc est Astrólogi) Sunt áliqui Modérni qui præténdunt distínguere Astronomîam ab Astrologîa; sed hæc distínctio debet esse sophística, quia in Universitâte Salmaticénsi Doctor Dóminus Dí-[71]dacus de Torres appellabâtur promíscuè Astrólogus vel Astrónomus, quod idem sonat. itaque, quomodocúmque nominêtur talis sciéntia errónea, servit principáliter ad componéndos Kalendários.

  8. 58. 

    Magnos estragos) Novi Astrólogi præténdunt liberâre nos à metu eclipsôrum & cometárum, qui semper fuit metus valdè salutáris; sed quantúmvis per régulas Astrologicáles probâre inténtant quòd debêmus considerâre illos sine timôre neque tremôre, in vanum laboravêrunt; quia in ómnibus Históriis Hispánicis legúntur exémpla innumerabília de fatalitátibus per cométas & eclípses prognosticátis, & reáliter verificátis; præsértim & nominátim si post apparitiônem alicújus Cométæ Campána Belíllæ pulsabâtur per semetípsam. Cæterùm arguménta quæ contrà objéctant isti incréduli et temerárii, fundántur super observatiónibus Telescópii; sed hic Telescópius est Auctor damnátus, sicut Galiléus, & Copérnicus, & similes Astrólogi: ergo nulla est solútio.

  9. 66. 

    Et natos natórum, & qui nascéntur ab illis) Istum versum íntegrum copiávit Magíster meus ex Pöéta antiquíssimo, de cujus nómine disputâtur inter Erudítos, quóniam uni appéllant eum Virgílium, & alii Marónem; sed meo vidêri vocabâtur Ænéidos; quia multa opera ejus sunt rotulâta isto nómine, & quia Ovídius in libro de Tristítia dixit: felix Ænéidos Auctor, quæ duo substantíva continuáta signíficant quòd Auctor nominabâtur Ænéidos.

  10. 80. 

    Tragicália metra) Judiciosíssimus Doctor facit hîc enumeratiònem variôrum génerum versificándi: vidélicet; de Tragœdia, in qua repræsentántur homi-[72]cídia scandalôsa; de Comœdia, in qua tractâtur de amóribus prophánis sub prætéxtu matrimónii; de Pöemátibus heróicis, quibus laudántur Valentónes sicut Achílles, Bernárdus del Cárpio, Francíscus Estévan, &c.; de Bucólica, in qua vita infelicíssima Pastôrum depíngitur tamquam invidiábilis, quod est mendácium clássicum, vel (ut dicit Magíster meus) patraña; & fináliter de Odis, in quibus celebrántur Mulíeres, vel embriagátio, juxta malum exémplum cujúsdam Anacreóntis.

  11. 88. 

    De Mozâbus) Mozâbus, & non Mozis; quia Datívus plurális ex Moza, Mozæ primæ Declinatiônis non debet confúndi cum Datívo ex Mozus, Mozi, qui declinâtur per Dóminus, Dómini.

  12. 95. 

    Sápimus) Illud us longum est per certam licéntiam pöéticam, quæ appelâtur cæsûra.

  13. 97. 

    Et Platiquíllas) Ad intelligéntiam hujus textûs necésse est sápere, quòd Latínitas crispa & Ciceroniâna, tamquam ista qua scribit doctíssimus Magíster meus, non apprénditur cum solo Arte Nebrissénsi, sed studiándo Platiquíllas, & réliquos Commentários, quos vulgò nominámus Quaderníllos vel de Genéribus, & Prætéritis, vel de Oratiónibus vel de Syntáxi, vel de Cópia verbôrum, vel de Syllabis, &c. atque isti libélli compónunt bibliothécam parvam portátilem, quæ in tribus annis non potest appréndi memoriáliter nisi ab illis qui habent bonam retentívam. Propter quod optimíssime cantávit quidam Pöéta: Tantæ molis erat Românam díscere lenguam!

  14. 103. 

    De Fratre Gerúndio) Auctor istíus libri qui justíssimè vocâtur hîc horríbilis, vóluit ridêre se de Pre-[73]dicatóribus; sed credébat miserábilis Auctor quòd scribêbat inter Anglicos, vel Gállicos, vel Alemános, qui sufferunt istas jocositâtes.

  15. 109. 

    Et míseros) Versus spondáicus, sicut cónvenit ad gravitâtem sententiôsam.

  16. 115. 

    Gazetârum morrálla) Morrálla juxta Quintilianum idem valet quàm farrágo, id est bazófia litterária.

  17. 121. 

    Vel Paganôrum) Iste versus mutilâtus est tamquam multi qui sunt in præcitâto Virgílio; & non erit Pöéta temerárius qui velit conclúdere eum, quóniam magis fácile foret robâre Hérculi cachipórram suam, quàm contrafácere unum versum, imitándo stylum inimitábilem Magístri mei.

  18. 126. 

    Mythologîas) Iliud breve est; tamen Doctor irreprehensíbilis allongâvit auctoritâte sua, contra quam arguménta à ratiône nunquam valent.

  19. 140. 

    Distínguere semper) Mathemátici qui ignórant artem syllogizándi, semper negant vel concédunt, & nunquam distínguunt neque subdistínguunt; & sic arguménta eôrum non possunt durâre unam horam, vel dimídiam sicut arguménta Scholástica: neque illi sápiunt implicâre subtíliter matérias, ut contrárius confundâtur, atque investigátio veritâtis in perpétuum retardêtur ad majôrem glóriam Argumentántis.

  20. 159. 

    Conquístet Gállicus illam) Intellígitur quod hæc Conquísta non est materiális & per arma, sed spirituális & per libros. Deus líberet nos ab istis Corruptóribus; & restítuat nobis antíquam formam discurréndi & disputándi de omni disputábili, sed cum débita subordinatiône ad doctrínam immutábilem venerándæ Universitâtis, quæ nobis semper [74] dedit, semper dat, ac semper dabit máximum créditum, & secúrum modum vivéndi. Hoc est objéctum finále totíus sapiéntiæ; cætera sunt sómnia, fumus, pálea, phantásma, bambólla & vánitas vanitâtum. ◀Niveau 4 ◀Lettre/Lettre au directeur ◀Niveau 3 ◀Niveau 2 ◀Niveau 1