Jesuitenliteratur Antikrezeption - Gedruckter Text
Virtus in Hoste Honorata seu Mutius Nobilis Romanus
Inhaltsverzeichnis
- ARGUMENTUM.
- PROLOGUS.
- INDUCTIO I.
- INDUCTIO II.
- INDUCTIO III.
- INDUCTIO IV.
- INDUCTIO V.
- INDUCTIO VI.
- CHORUS.
- INDUCTIO VII.
- INDUCTIO VIII.
- INDUCTIO IX.
- INDUCTIO X.
- INDUCTIO XI.
- INDUCTIO Ultima.
- EPILOGUS.
SANCTO
JOANNI
NEPOMUCENO,
pro servato Sacramenti
arcano
glorioso Protomartyri,
Ecclesiastae aulico,
Honoris vindici,
Famae Patrono,
Provinciarum omnium
Tutelari,
ad aras recens
Solemnissime culto,
Quae alieno ore
in theatris
olim declamavit:
Ut per hunc silentiarium praeconem
discat tacenda silere,
& dicenda loqui,
FACULTAS
R. P. PROVINCIALIS.
Ego infra scriptus per Provinciam Austriae Societatis JEsu Praepositus Provincialis, potestate mihi facta ab A. R. P. Nostro Michaële Angelo Tamburino, Praeposito Generali, facultatem concedo, ut liber, qui inscribitur: IV. Dramata, Mutius, Deodatus, Stanislaus, Joannes Nepomucenus, a P. Antonio Maurisperg ejusdem Societatis concinnata, & a Revisoribus memoratae Societatis lectus,& approbatus, typis mandetur. Viennae 28. Januarii Anno 1730.
JOANNES BAPTISTA THULLNER
[1p] VIRTUS IN HOSTE
HONORATA,
SEU
MUTIUS NOBILIS
ROMANUS,
a
PORSENA ETRURIAE REGE
LIBERTATE, ET PACE DONATUS,
Graecii Styrorum datus in Scenam Anno M. DCC. X.
ARGUMENTUM.
Exactis Urbe, & Regno Tarquiniis, Porsena Rex Etruriae Romam infesto exercitu obsidet, eam, cum oppugnando non posset, sedendo se expugnaturum ratus. C. Mutius (ab usu sinistrae manus Scaevola dictus) adolescens nobilis audaci facinore libertatem populo Romano asserturus, abdito intra vestem ferro penetrare in hostium castra, atque in confertissima turba prope Regium tribunal consi- [2p] stere. Ibi cum stipendium forte militibus daretur, & scriba cum Rege sedens pari fere ornatu multa ageret, scribam pro Rege obtruncat. Elapsum inde, qua sibi ipse viam fecerat, mucrone cruento, satellites Regii comprehendunt, Regioque tribunali sistunt. Rex simul ira incensus, periculoque conterritus circumdari ignes minitabundus jubet, nisi expromeret propere, quas insidiarum minas sibi per ambages jaceret. Tum Mutius accenso ad sacrificium foco dextram injicit, eamque velut abalienato ab sensu animo torret, illud duntaxat confessus: trecentos ejusmodi esse conjuratos in necem ipsius Regis. Attonitus virtutis miraculo Porsena, dimisso honorifice Mutio, per Legatos pacis conditiones ultro Romanis tulit, & acceptis obsidibus Janiculo praesidium eduxit, excessitque Romanorum finibus. Mutius virtutis ergo a Patribus agro, & statua equestri donatur. Livius Hist. Rom. Dec. I. lib. 3. Cael. Rhod. lib. 18. cap. 12. Antiquitatum.
PROLOGUS.
Ambitio Livore, & Furore Comitibus Urbi mundi dominae in vincula, tenebrasque detrusae insultat. Verum Fidelitatis, & Fortitudinis ope rumpuntur catenae, teterque specus in amoenissima tempe (Italiae figuram) commutatur.
[3p] Urbs. Ambitio. Livor. Furor. Fidelitas. Fortitudo.
Amb. Jubilo, triumpho! Iam cincta est Urbs. 1
Io! victoria! Quae mundi domina, iam nostra famula
jubilo, triumpho!
Huc huc Livor, huc huc Furor,
Ridete captivam, & colite me. 5
Sub jugum perenne, serva, mitto te.
Liv. Quod bonum Livori. Fur. Quod faustum Furori.
Liv. Vexemus. Furor. Mactemus.
Liv. Oculos eruo. Furor. In cor irruo.
Liv. & Fur. Ruamus, occidamus. 10
Amb. Ruite, diruite, &victricem colite me.
Urbs. O moestam sortem! acerbam mortem!
Nullusne consilium? nullus fert auxilium?
Quis liberet poenis? exsolvat catenis?
O Superi boni! juvate gementem in vinculis, 15
levate jacentem in tenebris.
Fid. Ad vocem afflictae Fidelitas praesto sum.
Fort. Ut prosim constrictae, Fortitudo tecum sum.
Urbs. Amicae fideles, resolvite me.
Fugate rebelles, erigite me. 20
Ambitio stravit, hoc specu ligavit:
Hinc vexat me Livor, hinc impetit Furor:
eripite me.
Fid. & Fort. Pone metus, pone curas: adsunt, qui vindicent te.
Fid. Non bella geremus: cedat Martis fax. 25
Sed foedus pangemus: est melior pax.
Fort. Sic Diis lubet, sic Fatum jubet:
Rumpantur vincula.
Ex specu infesto, ex carcere moesto
Surgant viridaria. 30
Amb. Fugiamus. Liv. Obruemur. Fur. Opprimemur.
Amb. Fugio. Liv. Sequor. Fur. Insequor.
Fid. Virete, florete horti Italiae.
Fort. Tu gaude, tu plaude Urbs princeps patriae.
Urbs. Haec sedes amata, & Urbi optata, felicior pars. 35
Amicae virtutis, & nostrae salutis haec sana est ars.
Fid. Gaudeamus. Fort. Plaudamus. [4p]
Fid. Fort. Urbs. Gaudeamus, plaudamus.
Urbs. Ambitio fugit. Beatam me!
Fid. Excessit Livor. Fort. Erupit Furor. 40
Fid. & Fort. Felicem te!
Urbs. Libertas patriae stat.
Fid. & Fort. Haec dona Jupiter dat.
Chorus. Gaudeamus, plaudamus.
Libertas patriae stat. 45
INDUCTIO I.
Valerius, & Lucretius Consules labanti patriae fortunae indolent, jamque extrema frumenti cum summa caritate inopia pressi Porsenae, Urbis deditionem per Legatum expetenti, se dedituros spopondissent: nisi Mutius Romanorum nubilissimus Juvenis vitam pro patria offerens, & Lartius, Porsenae olim familiaris, & perfuga, fidem Romanis probaturus, suum, inter se prius communicatum, consilium pandissent Senatui: quod & probatur.
Valerius. Lucretius. Mutius. Lartius. Servilius. Ebutius. Camillus Praef. urbis. Legatus. Janitor Sen. Lictor.
Val. Vix lustra quinque Phoebus infaustis equis
Sub fastuoso Tarquini sceptro inclytae
Induxit Urbi: heu! moesta quae facies fuit!
Fors a superbo capite calcata haud satis
Gemuere membra? Saeva Clusinis fera 50
Erumpere antris debuit, Rex, an latro?
Porsena tyrannus. Proh atrox Urbis malum,
Tragicaque species! Alteras jam per Poli
Duodena signa Cynthius volvit rotas,
Quod Lars tyrannus agmine infesto premat, 55
Et arctet Urbem: tertius modo volvitur
Ab axe rigido circulus, nondum emicat
Finis malorum. Lucr. O asperas sortis vices! [5p]
Haec est doloris justa materies mihi,
Murisque cinctis. Quo plagas Latias ferus 60
Primum subivit Porsena: infaustus nimis
Fuit ille Titan. Erro! Nox caecis erat
Opaca tenebris. Val. Tanta palpari potest
Nox, quae serenum sustulit nobis diem.
Cadente sole, lacrymas, luctus notas, 65
Tristesque modulos Memnonis saxum dabat:
Et quando nostro Phoebus Imperio occidit,
Spectare moestas liceat abs luctu vices?
Lucr. O quae fuisti Urbs inclyta olim, quae es hodie!
Diffusa vastis finibus, spatio gemis 70
Arctata modico. Jacere ter quinum licet
Lapidem, imperia quo nostra jus tendunt suum.
Hostibus adaucta reliqua. Sic prope, & procul
Aper inimicus dente crudeli omnia
Vastavit. Val. O Urbs domina, lumen gentium 75
(Memorasse dolor est) sorte quam tristi occidis!
Cam. Extrema refero: jam gemunt vacuae penus,
Et caritatem populus annonae gravem
Sentire coepit. Per Jovem supplico, Patres
Consulite. Val. Casus quisquis adversus premit 80
Populos, eodem Consules ictu ferit.
Lucr. Quae regio clausis undique annonam dabit?
Val. Suprema patimur. Lucr. Rebus afflictis modus
Nusquam videtur. Civis I. Consules vestram fidem!
Civ. II. Periimus omnes! Civis III. Vestra nisi levet manus. 85
Civ. IV. O fors noverca! Hostis foris, fames domi.
Val. Extremus Urbem, video, confundit pavor.
Civ. I. Vos prima populi fulcra, venerandi Patres,
Subsidia ferte. Jan. Sen. Rege Legatus venit
Etrusco, anhelans Consulum affatus petit. 90
Val. Tulitne fausta? Jan. Nescio. Val. Ingredi jube.
Legatus. Urbis flagellum, siderum terror, meus
Princeps Etruscus moenia hodie Urbis petit.
Mox sibi Capenum limen aperiri jubet,
Vel ferro, & igni cuncta collidet solo. 95
Val. Quantum malorum cumulat unicus dies! [6p]
Lucr. Heu fata iniqua! Leg. Non vacat gemitu locus.
Meo ferendum Principi verbum date.
Lucr. Publi, quid agimus? Val. Nullane superest mora?
Leg. Nulla. Lucr. Heu! Val. Necessitatis o lex ferrea! 100
Lucr. Quot una, quot non parturit luctus dies!
Mut. Necdum dierum Phoebus occidit omnium.
Lart. Fors alia pandet, quod dies praesens negat.
Mut. In corde vivit Martiae flammae calor.
Servil. Mihi dextra fortis. Ebut. Et meus mucro calet. 105
Mut. Avidus metendae gloriae, & patrii soli
Amore suasus meditor ulcisci probrum.
Lart. Pares ad ausus erigo pectus meum.
Lucr. Adhuc juventae in nobili aetatis viret
Spes magna flore. Val. Dent Dii, ut fructus ferat. 110
Cam. Si robur animi vigeat, Urbs nondum occidit.
Val. Quae mens sit Urbis, pateat hostili Duci.
Legate, castra repete, Regi nuncia:
Stillam cruoris ad ultimam populo lubet
In Urbe moenia, jusque tutari suum. 115
Leg. Pernice vestrum refero responsum pede:
Sed qua ruina hoc Urbis? infeste ominor.
Mut. Malus ominetur bubo non faustas vices.
Meliora spero. Mente stat fixum mihi,
Amore patriae sanguinem & vitam piis 120
Litare Superis victimam. Voti reum
Dii notate. Conscium testor Polum.
Patres verendi: pando consilium meum,
Cujus fidelis Lartius testis mihi.
Subire castra Porsenae dictat animus, 125
Amore patriae: veste sub ficta abdito
Acinace, Ducis ipsius petam caput;
De sanguisugae spiritum evellam sinu:
Fluet in paludem sanguine haec tellus natans.
Val. Securiore gloria est facto tibi 130
Paranda, Muti. Mut. Gloria haud ulla est magis
Secura, quam pro patria fortem mori.
Lucr. Plena est pericli ratio. Mut. Sit salvus modo
Populus, periclum capitis haud timeo mei.
Val. Melior coronat tarda consilia exitus. 135 [7p]
Mut. Odere Superi, dum jubent aliquid, moras.
Voto Tonanti Coelitum obstrinxi fidem.
Val. Votum hoc ruina est Mutii. Mut. Imperant Dii,
Dii & secundant. Lart. Juro sidereas domos,
Sin abnegatis Mutio fidem, haec manus 140
Regem superbum Porsenam, monstrum viri
Romae minantis caedet, & pulchra eluet
Ferale probrum clade. Val. Littus tutior
Legit peritus nauta, furibundi & maris
Declinat iram Tiphys. Lart. Haud iram maris 145
Tempestuosi, fluctuum non turbinem
Timete Patres. Hactenus factis meis
Ignotus Urbi, cognitus fieri peto
Ausu fideli. Mut. Rabida ceu tigris fremit
Catulis ademptis; Porsenae sic impium 150
Sitio cruorem. Lart. Dextera aude! perfuga
Fidem probabo. Val. Plus viris juvenes duo
Sapiunt, valentque. Laudo consilium. Lucr. Probo.
Val. Ergo secundis avibus inimica irrue
Romana pubes castra, caede Porsenam. 155
Sed grandiora ne mala afflictos premant,
Secreta, Muti, nostra consilia tene.
Mut. Per astra juro! dextra mutilato prius
Mihi eruetur bracchio, ac verbum effluat.
Lucr. Fortuna fortes adjuvet. Val. Verti queunt 160
Momenta rerum maxima uno temporis
Puncto. Quid Hesper ferus, incertum, ferat.
Servate patriam. Magna vos merces manet.
Mut. Adeste, adeste patriae ultores Dii!
Lart. Mars genitor Urbis, Vesta mihi genitrix ades! 165
INDUCTIO II.
Porsena spe jam Urbem devorans, lustrando exercitum voce ex adsita silva, inopino insuper ostento turbatur viri ignei in aëre conspecti. Aruspices insidias, Regi struendas, interpretantur. Rex igitur scribam in paludamento Regio fidum semper suo dextro lateri adstare jubet comitem.
[8p] Porsena Rex. Tarquinius Superbus. Arioli. Tribunus. Scriba. Milites.
Pors. Nondum rebellis civitas flectis caput?
Ego ille populi terror, & fulmen grave
Urbis superbae, sit licet dextra Jovis
Firmata, seque spondeat, nullo impetu
Laesam, perenne stare: dejiciam solo, 170
et dissipabo moenia, & avido bibam
Ferro cruorem civium. Pactis bonis
Urbem poposci Nuncio misso: jugum
Renuere Proceres Iene, nunc gravius ferent.
Negare justa quid sit Etrusco Duci, 175
Urbs fastuosa, & pervicax hodie sciet.
Non ante Titan merget Oceano caput,
Quam mucro vindex mittat obsessos Stygi.
Lustrare nostras (Munus hoc poscit Ducis)
Juvat cohortes. Mille sunt istis pares, 180
Qui nemore latitant. Regis ad vocem ruent
Omnes in Urbem. Miles instructus, viget
Robore, fidelis. Certa victoria. Bene est.
Me populus hodie Principem Romae colet.
Urbi admovere castra tuus erit labor 185
Tribune. Dextram Martius calor animet.
Trib. Habe obsequentes nutibus Princeps tuis.
Sonus ex vicino luco auditur.
Pors. Silvae profundis saltibus quae vox sonat?
Tarq. Audio. Trib. Et ego. Repetitur. Pors. Auribus iterum alla-
psus meis.
Clangor verendus. Tarq. Hostis hic nullus meis 190
Occurrit oculis; aure tamen & ego sonum.
Mil. I. Hinc nullus, isthinc nullus, ac nullus quoque
Illinc videtur. Pors. Quod novum ostentum ferunt
Nubes? Arioli promite, quod omen rei?
Quid ista? flammas vertice indutum virum 195
Fronte caperata video? Mihi pectus riget.
Ariol. I. Nisi fallat aether, Principi insidias strui
Vir monstrat igneus. Ariol. II. Meus idem indicat tubus.
Pors. Quid sentit Omarus? Om. Ar. III. Fata confestim petam [9p]
Speculo futuri praescio: rerum dabit 200
Species videndas, vera quod loquitur, vitrum.
Quid video! Regem Porsenam insequitur manus
Armata. Pors. Nullus vereor. Om. Insidias cave.
Pors. Vatum fidelis turba, quid caveam, satis
Vestra arte didici. Milites fidi mea 205
Imperia bibite. Quisque tutetur Ducem.
At tu Frogaster, qui meas tuo excipis
Calamo tabellas, dextero aeternus comes
Assiste lateri. Tibi quoque, ut noscar minus,
Insigne Regum pupura ab humeris fluet, 210
Diadema nostro affine simulabit caput.
Latus Frogaster Regium stipa mihi
Per omne similis. Nunquid insidias satis
Sic caveo? Frog. Scriba. Vita Principis mea mihi
Charior: ad omnes sortis adstabo vices 215
Custos fidelis Porsenae. Trib. Exposcit fides
Regi data meo, procul ab aulae limine
Ut hostis absit. Pors. Vestra sic erit salus
Servata vita Principis.
INDUCTIO III.
Lartius immaturo aestu gloriam praerepturus Mutio in hostili veste prior irrumpere castra Porsenae, Regemque trucidare: at, ne voce nota prodatur, stupidum, elinguemque se fingere statuit.
Lartius.
Qua nescio
Vi stimulat animus Mutio fratri meo 220
Praeripere laudem? Subdit immensum mihi
Gloria perennis calcar. Irrumpat prior
Paratus ante. Cur moras Muti trahis?
Adsum expeditus tegmine hostili latens.
Subibo castra Porsenae. Regis sitit 225
Hic mucro caedem. Quid anime dubitas? Lates [10p]
Hac veste tutus. Voce sed prodar? Cliens
Hostilis aulae, notus Etrusco agmini
Etruscus ipse? Consili occurrit locus.
Nil loquere: muto pisce te mutum magis, 230
stupidumque finge. Facilis ad Regem tibi
Sternetur aditus. Sic tuam probas fidem
Proceribus Urbis. Ergo fortunet Polus,
Regatque gressum. Rebus afflictis dabit
Lux ista finem. Castra si Larti subis, 235
Et Marte frangis Porsenam, eventu bono
Facinus peractum est.
INDUCTIO IV.
Valerius, & Lucretius recens conditum Apollinis fanum, uter dicaret, sortiuntur. Evenit sorte Lucretio. Indigne id ferunt Valerii familiares. Postem jam tenenti Consuli nefastum inter precationem Deorum nuncium incutiunt de morte filii. Imperterritus pergit in fani dedicatione, ubi ex Oraculo audit Mutium victum, & victorem fore.
Valerius. Lucretius. Cognati. Nuncii. Oraculum. Lictor.
Lucr. Cuncta relligio potest.
Pleno pericli tempore vocandi utiles
In vota Divi. Conditam Phoebo recens
Aedem sacremus. Num, Publi, cedis mihi 240
Jus dedicandi? Val. Par tuo jus est meum.
Quin majus aliquod tertium Consul valet
Numerare meritum. Lucr. Sed vetant binos Dii
Fanum dicare. Pande consilium novum.
Val. Sorte est agendum. Lictor, huc fer Consulum 245
Signum potestate Regiae, fasces tuos.
Lict. Adoro jussa. Val. Libere in medio fine
Utriusque stare. Cujus in latus ruent,
Is dedicabit. Sorsne; Lucreti, haec placet?
Lucr. Placet. Val. In utrumvis flecte ne fasces latus. 250 [11p]
Emitte tarde. Livida astra! Lucr. Viden Publi,
Fanum dicandi jus mihi sorte obtigit.
Val. Cogn. I. Sed sorte iniqua. Cogn. II. Lictor in partem alteram
Corruptus auro poterat impulsum dare.
Lucr. Poterat? Fatere. Lict. Juro per sceptrum Jovis, 255
Me non dedisse fascibus minimum impetum.
Cogn. I. Senior Valerius Consul est. Senibus honor
Debetur ille. Lucr. Jure non cedo meo.
Val. Agnosco sortem. Perge, quo fatum vocat.
Cogn. I. Me fata pariter ad novas technas vocant. Abit. 260
Lucr. Frater Dianae, magne Castalidum Deus,
Cyrrhaee vates, cui Tenedos, & Regia
Pataraea servit, quem Claros cum Delphicis
Venerantur oris: Roma quoque sternit caput.
Tibi sacratis postibus figo osculum. 265
Nunc. I. Desiste coepto Consul. Obiit filius.
Mater, propinqui, tota turbatur domus.
Nunc. II. Propere citaris Consul. Obitu filii
Polluta domus est. Lucr. Filius obiit? audio.
Domo efferatur, ossa ritu patriae 270
Rogo crementur. Pergo, quo pietas citat.
Decorus arcu, crinibus praestans Deus,
Suscipe benignus cultui fanum tuo
A me dicatum. Thura Romanus feret.
Huc populus, aris victimas crebras dabit. 275
Fanum hoc perennet. Non Aquilo, non Nereus,
Non ira Martis, non vorax flamma eruat.
Fatidice Praefes, quod peto, pretium operae est:
Deprome, quis erit Urbis obsessae status?
Quem sortientur Mutii ausus exitum? 280
Orac. Apol. Recipio fanum cultui nostro sacrum.
Ne metue vinci. Liberum populum reges.
Sed Mutius erit victus, & victor simul.
Lucr. Peracta res est. Reddidit Deus insuper
Responsa nobis. Val. Urbis o faustas vices! 285
[12p] INDUCTIO V.
Dum Porsenensis manipulus Janiculum, suburbanum Romae Castellum, subit, ingressum quoque tentat Lartius; ut gurdus repellitur ab ultimis excubiis. Secure reversurus in Urbem, abjecto hostili vestitu, rusticum gausape ex spoliis relictum assumit.
Tribunus. Milites. Rustici. Lartius.
Trib. Vigilare fidi est militis: quavis via
Ne vi, vel arte penetret hostilis dolus.
Sat impeditus hostis. Insidiis patet
Vix rima tenuis. Ergo Janiculum hilares
Subite socii. Parta in excursu Duci 290
Nostro feremus spolia. At ante, quae, refer
Generosa pubes, parta? Mil. I. Sorte mihi obtigit
Ursina pellis, grande munimen Notis,
Jovique madido, forsan & mollis thorus.
Mil. II. Mihi viator pervicax applicuit hoc 295
Pilum, priusquam sterneret, dextrae manu
Eripio. Mil. III. Gladius cessit in praedam mihi.
Mil. IV. Mihi meliora: rustici vestes novae,
Fulvi metalli nonnihil, gemma rutilans.
Mil. V. Huc huc sodales! Trib. Quis vocat? Mil. V. Sociis opem 300
Adferte. Trib. Ad arma! ad arma! Lart. Nunc tempus favet.
Confusus ordo est. Militi immixtus vago
Penetrabo castra, & Regiam ingrediar Dei
Bicipitis. Astra! (si preces aliquid juvant)
Favete coeptis. Trib. Pinguis in casses fera 305
Delapsa rursum est. Mil. V. Pagus integer rotis
Hisce spoliatus vehitur. Trib. At cur nostram opem
Leporine miles tanto anhelasti sono?
Hostem arbitrabar. Mil. V. Instat. Mil. VI. Alato pede
Nos insecuta turma furiarum ebria 310
Plebis colonae. Mil. VII. Jam audio gressus: fugam
Tentemus una. Trib. Proximi castro sumus.
Ordine subite. Ne quis ex hoste penetret.
Cavete vigiles. Mil. V. Praeda sed nimium gravat: [13p]
Quis me levabit? Trib. Proximis offam hanc dare 315
Praestat colonis: pauper est ruris penus.
Vig. I. Ignotus iste miles! Vig. II. An dormis vigil?
Est noster habitus. Vig. I. Perge. Vig. III. Tu quis?
Vig. IV. Heus! Quis es?
Vig. III. Edic, vel ego te! An percipis verbi sonum?
Vig. IV. Repelle gurdum. Vig. III. Lingua num fari vetat: 320
Regis subire Porsenae castra est nefas.
Apage Choraebe. Reliqua sociorum cohors
Ades: obserabo vecte Castellifores.
Lart. Tutumne? Tutum est. Irritus cessit dolus.
Infauste Larti! Mutus ante, jam loqui 325
Scio: resoluta non tamen lingua est satis
Ad exprimendas sortis infestae vices. Fit tumultus.
Quis hic tumultus? Premeris insidiis novis
Larti. Sub habitu nunquid hostili accolae
Caedent repertum? Tegmen hostile exuo. 330
Obliviosas condo te in tenebras. An hic
Spoliis relictis tegmen opportunius
Fors legere liceat? Rusticum hoc gausape placet.
Sub hoc videbo tutus Urbanos Lares.
Quando periclum sequitur, & nulla est mora, 335
Opus est valere cuncta. Pastorem obvius
Credet. Rust. I. & II. Latrones! heus! adestis! Lart. Denuo
Actum ago: pericli ratio jam instat ultima.
Rust. I. Huc huc sodales! Lart. Angulum quaero obvium.
Ubi, ubi recondar? Huicne fidendum rubo? 340
Sub his latebo vepribus tutus. Bene est.
Rust. I. Nusquam latronum pessimum apparet genus.
Rust. III. Fugere cuncti. Rust. I. Utinam in Stygis vada! Rust. III.
Pavidos.
Carne leporina milites fartos reor.
Rust. I. Et spolia nobis rapta sub aperto Jove 345
Timidi relinquunt. Agite, & occulta via
Revehite mecum. Nullus insidias struet.
[14p] INDUCTIO VI.
Mutius sub pastoris habitu castra, viresque Porsenae speculaturus incidit in latentem inter dumeta Lartium, & cum neutra pars alteram ob vestitum simulatum agnosceret, Mutius Lartio exploratori aestimato oculos parat eruere, & ad Consules mittere captivum: sed e vultu agnitus amicus rusticis hostem credentibus cedit in spolium.
Mutius. Lartius. Rustici.
Mut. Castra speculari, & hostium vires juvat
Pastoribus habitu. Regis o utinam caput
Stratum jaceret! Longa jam omnis est mora. 350
Quousque lentas increpo solis rotas?
Amice Titan! sicne Mutio faves?
Cum longiores opto, ut reddis breves
Horas diei: cum breves precor, rotas
Tu tardiore circulo volvi imperas. 355
Concepta mente flamma lucem in publicam
Prodire gestit. Vota quae fervent, moras
Odere longas. Ibo, penetrabo: ratum est,
Per saxa, perque abrupta, per viam inviam
In castra reptans Porsenae irrumpam, & manu 360
Spargam timores, signa confundam, ordines
Frangam cohortis, sanguinem inimicum bibam:
Audesne? Temere congredi quando lubet,
Perire certum est. Numquid extremum rei
Vides periclum? Quanta in exitium ruet 365
Turba popularis? Sanguinem nostrum suae
Princeps cruentus Porsena litabit siti.
Et qui subibis? Undique armatur aditus,
Omnemque multus ambitum excubitor tenet.
Adire forsan Porsenam tuto licet, 370
Sed non redire. Mente stat fixum tamen,
Urgere coepta, proprii licet salus
Periclitetur verticis. Peream! modo
Una peremptus hostis in ferrum cadat,
Cadet. Serenus vultus est; intus tamen 375 [15p]
Nox horret atra. Gratiis linguam induo;
In corde Furias concito tinctas Styge.
Etiam Sereno fulminat Coelum die.
Videor inermis: pugio ficta latet
Sub veste vindex. Integra in patriam fides, 380
Dextraeque robur, arrha successus erit.
Avernus obstet, Pontus insultet Polo,
Suis revulsa terra cardinibus labet.
Nil me statutis ausibus avernus, mare,
Tellusque dimovebit. Aethere auspice 385
Ibo, redibo salvus. Ah dextram bea
Mucro fidelis! Cujus immanis furor
Fatale certam vulnus ad mortem imprimet.
Sed tutane omnia? Nullus insidiis locus?
Quis hoc vepreto latitat? Insidiae! Latro, 390
Latro perduellis! Fida Pastorum cohors
Adeste! cingite, cassibus ne fera ruat.
Rust. I. Medela facilis: pluribus vel Hercules
Succumbet unus. Mut. Protrahe scelestum caput.
Lart. Eheu! periimus! Rust. I. Arma nullane sunt tibi? 395
En cultri acutam cuspidem. Mut. Justus furor
In versipellem stimulat. Effodio oculos.
Lart. Cui? hosti? amico. Mut. Lartium nosco meum.
Veneror amicum. Parce: simulatus habitus
Suadebat hostem. Lart. Commodum istud accidit. 400
Mut. Festino, quo me patriae impellit salus.
Rust. I. At tu nefande praedo: nam talem probat
Te nostra vestis; sequere praeeuntem Ducem:
Ad Themidis aequam diphtheram impostor tibi
Dico diem. 405
CHORUS.
Castor, & Pollux, jam olim Romanae Urbis Tutores, a Jove submissi, Martem, & Vulcanum nocere prohibent, ac perennes Senatui, Populoque Romano spondent favores.
[16p] S. P. Q. R. Castor. Pollux.
S. P. Q. R. O me afflictum, armis constrictum!
Quis recreabit? Quis liberabit?
Ah Superi juvate: si quae superest spes.
Me miserum beate: nostra labitur res.
Gradivus minatur, Vulcanus bacchatur: 410
Quis immobilis stet?
Ah populo amato, sed jam desolato
Opem Olympus det.
Cast. Ne geme, ne plange, ne curis te frange.
Est Coelo Jupiter, qui adjuvet te. 415
Poll. En fratres amatos, uno ovo prognatos,
ablegat Jupiter.
Cast. Facessat Marspiter.
Urbs libera gaude. Pol. Abs aemulo plaude.
S. P. Q. R. Protegite me. 420
Cast. & Pol. Hae stellae lucebunt tibi in auxilium.
Hae stellae ardebunt hosti in excidium.
Pol. Constantes amores, perennes favores
tibi fratrum turba dat.
Non Mavors terrebit; Vulcanus non nocebit: 425
Pollux pro te vigil stat.
Cast.Castor tibi vigilat.
S. P. Q. R. Tyndarides lucete: erigitis me.
Boni Dii favete: protegite me.
Dum spirabo, sperabo: defendite me: 430
Interim fanum Jovis filiis sacrum
perenne stabit,
Praesidum Deorum cultus perennabit.
Tyndarides lucete, favete.
INDUCTIO VII.
Sicinius occisi ab hoste (ut putabatur) Lartii vestes in Urbem defert: simul captivus (Lartius) Romano Consuli sistitur; interrogato de numero hostium: proficua fraude respondit, suos [17p] (Romanos intellexerat) numero paucos esse. Quo felici errore Romani innumerabilem, ut rumor erat, hostium copiam unice metuentes mirum eriguntur.
Valerius. Sicinius. Camillus. Tityrus. Lartius, Pop. Rom.
Val. De Mutii nihil hactenus,
De Lartii nil mente generosa ad meas 435
Pervenit aures. Fama quid vobis refert,
Juventa patriae? Sicin. Vixit, eheu! Lartius,
Quod, me vidente, tegmen hostile induit,
Nunc est repertum trita ab hostibus via.
Val. Ingrata narras. Cam. Tristia. Tityr. Adduco reum, 440
Inter vepreta latuit; insidias, reor,
Flagrio parabat. Poena jam plectat scelus.
Val. (Uti severa voce cum reo lubet.)
Funesta pestis! Eloquere verum, aut rota
Tibi crura frangam. Quam hostis est noster potens. 445
Lart. Terram, Polumque testor: est modica cohors.
Val. Bene est: id unum scire poscebat animus.
Captivus absit. Carcere obscuro impigri
Vinctum tenete. Totus in plausum migro.
Urbs plaude mecum. Nonne quod pavidos tibi 450
Concussit artus, hostium numerus fuit?
Audis, quod hostis ipse jurata fide:
Terram, polumquetestor: estmodicacohors.
Cam. Beamur! Urbis jam diu afflictae Pater.
Pop. R. Bene est, beate est. Val. Laetus affulget dies. 455
Resonate litui: dulce concertet melos. saltus.
INDUCTIO VIII.
Porsena, auditis in Urbe tripudiis, auxiliares subiisse copias suspicatur, animatque suos ad pugnam, minas jactitans, hodie se de Romanis triumphaturum.
[18p] Porsena. Tarquinius Superbus. Milites.
Pors. Quis jubilus hodie in Urbe non suetus sonat?
Suspecta res est. Forte suppetiis novis
Applausit hostis? Quid? animum despondeam?
Quin, ceu triumphat Pallade affusa lychnus, 460
Sic in furorem concitus Porsena hodie
Spondeo triumphum. Tarq. Justus, o Rex, hic furor.
Superba ferre Urbs regium discat jugum,
Quod illa toties perfida excussit manu.
Pors. Molitur audax forsitan meo quoque 465
Diadema capite tollere, ut nuper tuo?
Tarq. Superba, crede, civitas, si fas foret,
Ejiceret orbe regios omnes thronos.
Pors. Generose miles, acue ferrum, & dexteram,
Ac Martiales spiritus mente indue. 470
Collidere Urbem clade suprema paro.
Tarq. Princeps benigne, quem sinu augusto foves,
Movere fatis exulis regno suo.
Pors. Hodie triumphum, Tarquini, spondeo tibi.
Tarq. Hodie triumphum gratulor Regi meo. 475
INDUCTIO IX.
Dum stipendia militibus solverentur, immixtus turbae Mutius feliciter ad Regis tribunal penetrat, infausto tamen ictu Scribam, dextrae Regis assidentem, pro Rege ferit. Comprehenditur a satellitibus in frusta concidendus, nisi Rex ad arcana Romanorum exploranda eum arctae custodiae demandasset.
Porsena cum aula, & militibus, Mutius.
Pors. Nunc apparate Satrapae in castris locum.
Debita viritim militi stipendia
Dabo. Monetae Praeses huc nummos. Praes. aer. Adest,
Rex magne, Plutus. Pors. Ordine accedant viri.
Scriba duplicatum redde. Major hoc erit 480
Ad praeliandum stimulus. Scriba. Explebo mei
Mandata Domini. Rufinus. Gormoa, quantum refers? [19p]
Gorm. Libras quaternas. Ruf. Redde tantundem mihi:
Nec creditorem me voca posthac tuum.
Gorm. Fur, praedo, nummos redde. Ruf. Quid? Fur, praedo ego? 485
Vah! Trib. Siste! Scrib. Reliqua bellantum cohors
Ad duplicis aeris dona succedat. Cape.
Pors. Miles hic ineptus. Mut. (Dextera aude aliquid mea!
Ibo, penetrabo.) Tenue num Regi licet
Offerre pomum? Morere malefaustum caput! 490
Omnes Quid hoc? Pors. Nefandum facinus! An necem mihi
Parabat? Scriba. Heu! tui vice, o Rex, morior. Heu!
Satrapa I. Vis, dissecemus? Sat. II. Ubi est? ubi scelestum est caput?
Satr. III. Teneo cerastem. Satr. IV. Tartaro bolum dabo.
Pors.Sistite! Cruentus vivat invasor. Scelus 495
Majora poscit supplicia. Vinctum impero
Arcte teneri. Tollite cadaver, & humo
Servum fidelem condite: Familia meo
Aletur aere. Currit occultum gelu
Trepidos per artus. Timeo: nec causam tamen 500
Video timoris. Tarq. Quo pavide Princeps ruis?
Pors. Haec me minacis larva portenti abjicit,
Quam nuper astra nube spectandam dabant.
Scrib. Erigere Princeps! Pors. O Dii! quam me impulit
Sors in procellam. Tarq. Mentis excelsae impetus 505
Supra procellas agitur. Pors. Est aliquid supra,
Quod terret etiam mentis excelsae viros.
Mihi cura rabido dente pectus lancinat.
Tarq. Perime latronem; cura diffugiet tua
E mente Princeps. Mutius. Principem, quid hoc? Vocant. 510
An non necavi Principem? Pors. Invisus latro,
Scribam necasti Principis. Sed hoc quoque
Scelus nefandum. Mut. Principem aggressus, manu
Vindice parabam sternere: infelix manum
Fefellit error. Tartare, umbrosum chaos, 515
Manes silentum, quidquid est atrum nigris
Erebi sub antris, vellite e Coelo diem,
Densoque peplo involvite, ut probrum meum
Non spectet orbis. Sum reus, quod me meus
Fefellit error. Noctis aeternae chao, 520
Infausta vestis, digna quae lateas, abi.
Infide mucro! Vindicem erroris sui
Spectabit hodie Mutium attonitus Polus.
Pors. Vincite Satrapae pluribus vinclis reum.
Tormenta, carcer, hostium arcana eruent. 525
Satr. I. Juro per astra, & inferos manes, ita
Vinctum tenebo, nullus effugii modus
Ut sit latroni. Mut. Stringere licebit quidem
Manus, pedesque: liber at semper sibi
Constabit animus. Sum reus, quod me meus 530
Fefellit error. Dextra quae erravit, sui,
Si libera esset, criminis vindex foret.
INDUCTIO X.
Anxius de ambiguo Oraculi responso Lucretius in spem erigitur a Claudio, & Minutio Principibus Romanis ex numero trecentorum, qui in necem Porsenae conjuraverant, summa de magnitudine Mutii, & in patriam fide promittentibus. Adest subinde transfuga, referens, a Mutio jam captivo Scribam pro Rege percussum esse. Consternatur Lucretius, Populusque Romanus.
Lucretius. Claudius. Minutius. Populus Romanus. Transfuga.
Lucr. Audita nuper Apollinis ab Oraculo
Vox dubia rodit dente solicito sinum.
Sed Mutius erit victus, & victor simul. 535
Devictus ante, victor an fieri potest?
Vinci praeibit; vincimur nos quoque. Prius
Si vinceret, consultius nobis foret.
Minut. Depone dubiam Consul ex animo fidem.
Secura Muti est palma, si spondent Dii. 540
Claud. Meliora juvenis animus, & mascula jubet
Sperare virtus. Min. Consili socii sumus.
Vix fors sinistro fallere eventu potest.
Transf. Infausta fugiens Porsenae castris fero.
Illustris ille Mutius vester, Patres, 545 [21p]
Errore dextrae, vindice aggressus manu,
Dum se ferire Principem ferro putat,
Per omne similem Principi Scribam ferit,
Compactus arcto jam gemit carcere. Lucr. Polus!
Astra! annuentes Urbis in casum Dii! 550
Pop. R. Occidimus! Cam. Eheu! Lucr. Non sinit loqui dolor.
Cam. Urbem necessum est dedere. Min. O fata aspera!
Claud. Adeste Superi!
INDUCTIO XI.
Porsena inflammatus ira, periculoque conterritus produci jubet invasorem. Insidiarum seriem a Rege jussus expromere dexteram accenso ad sacrificium foco injicit, crematque: id solum confitens: trecentos ejusmodi Juventutis Romanae Principes in necem Regis conjurasse. Rex fide, & robore Mutii attonitus ab altaribus eum removeri mandat; quidve agendum, consilium init.
Porsena cum aula. Mutius. Mystae.
Pors. Nescio, in quas me furens
Animus Erynnes incitat? Furor, & metus
In me triumphum vicibus alternis canunt. 555
Crinita colubris foetidam eructans picem
Megaera totam pectori inflavit stygem.
Adducite reum. Criminis poenam luet,
Quam poscit audax facinus. Infamis latro!
Quae (Dii!) furore pectus insolito rotat 560
Cruenta Maenas? Sed (vices miras) furor
Resedit iterum. Mut. Mille me in partes seca!
Adsum paratus Mutius, vereor nihil.
Ad vota venient ensis, equuleus, rota.
Pors. Ara instruatur. Victimae dandae Diis, 565
Quod me negarint victimam structae neci.
Ornate ramis turba mystarum caput.
Manus resolve lictor, & pedes reo.
Fatere liber Urbis arcanas technas, [22p]
Secreta prodi. Mut. Regis haud jussa audio. 570
Pors. Per sacra, quae Diis jam paro, obtestor fidem.
Mut. Suspende pompam mysta. Victimam ego prius
Dabo. Dexteram cremat. Pors. Stupendum facinus! Mut.
Arde, conflagra.
Myst. I. Portenta! Myst. II. Superi! Mut. Dextra, quae erravit, sui
Est ipsa vindex. Cardine evulsum suo 575
Rex crude, mande brachium prius, ac sinus
Arcana pandam. Pors. Testor umbrarum arbitrum,
Stygisque summum Praesidem: hic major viro est.
Mut. Prius igne totus torrear, quam Urbis meae
Secreta pandam. Pors. Mystae ab altari sacro 580
Removete juvenem. Totus in saxum migro.
Manum crematam, & integram stupeo fidem.
Mut. Sed tamen ut aliquid e sinu meo exprimas:
Jurasse nostros scito tercentum pares
Stirpe mihi juvenes in necem, Princeps, tuam. 585
Si me fefellit error, haud fallet alios.
Pors. Viditne Coelum robur, aut fidem parem?
Horresco, turbor. Porsena, quid consili?
Me fateor inopem. Vota secreto legam
Ducum meorum calculo. Adsint ocyus. 590
INDUCTIO Ultima.
Lartius (explorator hostilis creditus) ad poenas poscitur a Senatu. Cum se non ab Etruscis, sed a Romanis, quorum officiis studebat, captivum detineri proderet, laudatur gloriosi juvenis facinus. At Mutii sorte afflicti Patres, ut extremam ab Urbe cladem averterent, claves Urbis ad Porsenam mittere meditantur. Adsunt interea Regii Legati, reducto honorifice Mutio, pacis conditiones ultro deferentes. Porsena, acceptis obsidibus, praesidium Janiculo educit, agroque Romano excedit, commeatu Urbe, & libertate Romanis relicta. Mutii virtus a senatu agro, & equestri statua donatur.
[23p] Valerius. Lucretius. Nobilitas, & Populus Romanus. Mutius. Lartius. Legati Porsenae. Nuncius. Lictor.
Val. Poena est Senatus jure Romani data:
Rotae implicetur, quisquis hostili dolo
Explorat Urbem. Talis hic adstat reus.
Rotam satelles appara. Lucr. Haud poenas atrox
Hostis minores Mutio nostro dabit. 595
Lict. I, rota scelestum postulat. Lart. Quid audio?
Ubi sum? Senatus jure Romani. Ergo ego
Ab Urbe plectar commodis Urbis studens?
Gemui retrusus carcere obscuro hactenus.
Mutanda scena est. Vela removeri juvat. 600
Vinctum tenetis Lartium. Val. Quid Lartium?
Ab hoste caesus vivit Elisiis agris.
Lart. Tuam Valeri nosco, Lucreti tuam
Agnosco vocem. Vester ego sum Lartius.
Venerorque chara capita. Val. Fingis. Lart. Absit. Lucr. Est. 605
Val. Est ipse. Servil. Novi: est Lartius. Val. Coelum beat!
Resolve Lictor vincula. Haud ferrum gravet,
Quae torque digna est aureo virtus tua.
Salvum ergo nobis reddidit te hostis? Lart. Meo
Quidem periclo. Tegmine hostili latens 610
Cum vix Etrusco Principi insidias struo,
Jani repulsus postibus, in alias manus
Incido revinctus, libera at vobis fide.
Non me latebat Urbis extremus timor,
Quam stravit ingens numerus hostium: erigo 615
Techna innocente, quae novos animos dedit;
Dum dico paucos esse, nostros scilicet.
Lucr. Magnanime Juvenis! Val. Laudo generosam indolem.
In nostra fictum commoda errorem probo.
Val. Sed astra tantum parte dimidia favent. 620
O si daretur patriam tandem mihi
Salvam tueri! Lucr. Vota non audit Polus.
Periimus omnes. Val. Quid super consili aliud,
Ac dedere Urbem Porsenae! Sensum tuum
Posco Lucreti. Lucr. Nisi id agamus ocyus, 625
Omnes supremum forte discrimen premet. [24p]
Val. Ergo Camille defer Etrusco Duci
Claves ad Urbem. Finis ita malis erit.
Infauste Muti! Sidere sinistro edite,
In has Senatum rejicis puer vices! 630
Sicin. OculirigatelacrymisUrbissinum!
Sidesitundafletibus, nostrasagat
PatersusurransgrandeTiberinusvices!
Lict. Fores Senatus Nuncii ex castris tenent.
Cam. Recondo claves. Legatus I. Fausta Legati damus. 635
Domitor Etruscus Mutii attonitus manu
Foco cremata, robur invictum, & fidem
In hoste laudat. Mutium en ipsum meus
Princeps honore comite liberum jubet,
Et reddit Urbi, pacis atque offert bonum. 640
Val. Popule, beamur! Lucr. Fata sic mutant vices,
Dum post procellas imbrium Titan redit
Risibus amaenis. Pop. R. Eja! Val. Quod, Muti, tuus
Infaustus error dexterae bonum parit!
Lucr. Quid? Astra! video? Dextera ubi Muti tua? 645
Leg. II. Laudabit omnis sera posteritas foco
Arsisse fortis Mutii ultricem manum.
Mut. Gratulor ab hoste dexterae invisae mihi
Laudem venire. Gratulor at Urbi magis
Rediisse pacem. Nostra consilia Patres 650
Quam bene probastis! Scilicet dolor, & furor
Dextram impulerunt Urbis obsessae diu
In ultionem. Parta jam, parta ultio est.
Claud. Illustriore calle super omnes manus
Gloria lacertum Mutii fractum evehet. 655
Sicin. Cedat gigantis multa Briarei manus.
Ebut. Qua vicit orbem, dextra, Pallaeus puer,
cedat triumphum Mutii victae manu.
Cam. Manus haec in astris digna supremo loco.
Leg. I. Sit venia, Patres: omnis obsistit mora. 660
Viam relegimus. Cuncta Janiculo agmina
Jam Rex Etruscus coepit efferre, obsides
Petit. Val. Ite sena turba, cognati mei,
Animosa pubes, agite Janiculi obsides.
Jubete Regem vivere, & nos dicite 665 [25p]
Recipere pacem. Lucr. Foederis signum novi,
Munera sequentur. Leg. I. Consules almi, vale
Damus supremum. Val. Reddimus nos quoque vale.
Cam. Feliciori consecro claves manu.
Serv. O faustus error dexterae, Muti, tuae! 670
Val. Tune ille juvenis, cujus excelsum in sinum
Delapsa Coelo flamma virtutem exciit
Ad conterendum Porsenae infestum caput:
Proque Urbe patria dexteram litas tuam?
Mut. Vitam litare, non manum solam ardeo. 675
Val. Aevum per omne facinus exurget tuum.
Lucr. Bene est: sereni fulgeant ergo dies.
Urbs mitte gemitus. Sua stat Oraclo fides.
Devictus etsi Mutius, victor fuit.
Terfauste Muti! dextera o quanta est tua! 680
Se debet Urbis faustitas totam tibi.
Val. Virtutis aliquam recipe mercedem: integro
Transcribo posthac jure trans Tiberim tuae
Agrum fidelitati. Lucr. Equestris statua te
Perenne referet patriae nostrae patrem: 685
Hoc stare signum ad Curiam Hostiliam vide.
Mut. Meam benigni vix fidem tanto Patres
Honore dignor. Replicent grates Dii!
Cursor. Jam Rex Etruscus castra mutavit, suum
Eduxit agmen ex agro nostro: obsides 690
Seni beata sorte Janiculum occupant.
Colligere quidquid potuit Etruscis agris
Frumenti, & alia fructuum genera, bonus
Rex inde cedens, dona Romanis dedit.
Jam commeatus uberi cornu beat 695
Cives egenos. Lucr. Lentior venit quidem,
Post tot timores, postque tot acerbas vices,
Fortuna melior, sed tamen tandem venit.
Mut. Humana cum nos deserunt, adsunt Dii.
Val. Terfaustus Urbi cedat in plausum dies. Saltus. 700
[26p] EPILOGUS.
Dum Serenissimo Eugenio Sabaudiae Principi, fideli, & forti hostium Domitori, Pallas Graecensis applaudit; Bonus Genius pacem Europae redituram nunciat: Cui excipiendae a Musis porta triumphalis erigitur, applauditurque Augustissimo Caesari JOSEPHO, & Catholico Regi CAROLO, quibus militat Eugenius.
Pallas Graecensis, Bonus Genius.
Pall. Graec. Io! belle! Io! in Mutio plaudimus Eugenio.
Eugenio fideli, justissimi belli
commissa est res.
In dextera Ductoris, in robore victoris
viret nostra spes. 705
Bon. Gen. Bona nova, bona nova
Bonus nuncio Genius.
Pax amata, pax optata
Nos beabit, recreabit:
Fecit id Eugenius. 710
Pall. Graec. O nuncia bona, pia Superum dona!
Vivat Dux Eugenius!
Pall. Graec. & Bon. Gen. Vivat Dux Eugenius!
Pall. Graec. Ad Martis egressum, & Pacis ingressum
Porta triumphalis stet. 715
Sic populus crescat, in pace florescat,
Coelum hanc perennem det.
Pall. Graec. & Bon. Gen. Vivimus, plaudimus.
Pall. Graec. Porta triumphalis stat.
Bon. Gen. Pax honora veniat. 720
Pall. Graec. Serenae luci, Eugenio Duci
Pro pace sospite, dilecta hospite
sint gratiae.
Pro Caesare pugnanti, semperque triumphanti [27p]
virescant, accrescant 725
palmae, oleae.
Pall. Graec. & Bon. Gen. Eugenio sit gloria.
Bon. Gen. Caesari JOSEPHO, & Regi CAROLO
in bello victoria, in pace sit gloria.
Chorus. Sit gloria, victoria, sit gloria. 730